Доналд Трамп, кој сега е во својот втор мандат во Белата куќа, повторно го насочи своето внимание кон Гренланд, автономна територија под данската круна, што предизвика серија дипломатски спорови кои ги разнишуваат односите меѓу Вашингтон и Копенхаген.
Неговата идеја за „придобивање“ на Гренланд, за која неофицијално се залагаше за време на неговиот прв мандат, стана многу подиректна во вториот.
Последната спорна точка дојде откако американскиот потпретседател Џеј Ди Венс најави ненадејна посета на Гренланд, потврдувајќи дека неговата сопруга Уша Венс ќе му се придружи таму.
Иако втората дама на САД првично требаше да го посети Гренландскиот натпревар за трки со кучиња со санки, распоредот наеднаш се промени: парот сега ќе оди речиси исклучиво во американската воена база Питуфик, што предизвика бран коментари од Копенхаген и пошироко.
Данскиот премиер Мете Фредериксен јавно го осуди „несаканиот и непоканет“ гест, тврдејќи дека тоа е неприфатлив притисок на САД врз Гренланд и Данска.
Залудно Трамп ја уверуваше јавноста дека овој американски потег ќе обезбеди „безбедносна гаранција“ не само за Американците, туку и за поголемиот дел од светот - ставот на данската влада останува непроменет, обидите да се регрутираат Гренланѓани за да прифатат американско лидерство, па дури и државјанство, се во спротивност со автономниот и политички идентитет на територијата.
Фредериксен особено нагласи дека ова е посета „која Гренланд не ја побара и не ја сака“ и дека Копенхаген мора да и се спротивстави.
Во исто време, Венс, со примеси на иронија, објасни дека „не сака неговата сопруга да ги има сите „забавни“ искуства сама на Гренланд, преземајќи ја оваа чудна комбинација на протоколарна посета и остар политички маневар.
Иако првично целта беше да се „слави гренландската култура и единство“, приказната наеднаш се промени и посетата сега е ограничена на вселенската база Питуфик, огромна воена инсталација лоцирана на западниот брег на Гренланд.
Патувањето на познатата трка со кучиња со санки беше откажано, а отсуствуваше и присуството на советникот за национална безбедност Мајк Волц, кој оттогаш се најде во скандал поврзан со неовластено споделување безбедносни информации.
Ваквото редефинирање на плановите може да се протолкува како смирување на тензиите, но данските и гренландските власти посочуваат дека самото појавување на потпретседателот на САД, наместо најавената втора дама, носи сосема нова политичка тежина.
Данскиот министер за одбрана Троелс Лунд Поулсен рече дека претпочита американската посета да биде ограничена на Питуфик, наместо отворена интеракција со гренландското општество, особено додека самиот Гренланд сè уште е подложен на политичко преуредување по неодамнешните избори.
Но, исто така е јасно дека нивото на притисок не исчезна, туку само се трансформираше во поинаква форма - како што забележаа некои политички аналитичари во Копенхаген, тоа е „мајсторски спин“ од Белата куќа.
Во самиот Гренланд постои недоверба кон новиот круг на американската окупација.
Таму се појавија мали протестни групи, а политичките лидери беа јасни: тие не упатија никаков повик, ниту пак веруваат дека САД треба да интервенираат во нивната локална политика.
Премиерот на Гренланд е Муте Б. Егеде ја нарече посетата „исклучително агресивна“, нагласувајќи дека каков било договор за воени или економски аранжмани ќе треба да произлезе од дијалог со властите, а не од наметнато „случајно запирање“ од американската политичка елита.
Сегашните преговори за формирање нова влада на островот дополнително ја усложнуваат секоја можност за донесување конкретни одлуки или дури и заеднички изјави.
Тврдењето на Трамп дека „Гренланѓаните сакаат“ американско присуство наидува на скептицизам.
Оние што знаат дека дел од населението на Гренланд - главно Инуити - е политички ориентиран кон зачувување на автономијата и традицијата, иако има и такви кои би сакале поголеми инвестиции и развој, мнозинството сакаат постепена транзиција и повнимателна соработка.
„Еден ден би можеле да бидеме целосно независни од Данска“, велат некои локални политичари, „но тоа не значи дека сакаме да станеме 51-та американска држава“.
Официјалната данска влада го брани нивниот став, потсетувајќи дека Гренланд сè уште е дел од Кралството Данска, а меѓународното право е многу јасно за тоа.
Зад сите овие дипломатски потези се крие сложена стратешка слика на Арктикот, регион кој брзо добива геополитичко значење.
Гренланд лежи на таканаречениот јаз ГИУК (Гренланд-Исланд-Велика Британија), поморско и воздушно тесно грло што служеше како прва линија на одбрана на НАТО против советските подморници и воени бродови за време на Студената војна.
Денес, додека глобалното затоплување отвора потенцијални нови трговски патишта низ северот, сите страни – САД, Русија, Кина, па дури и европските сили – се обидуваат да ги искористат стратешките предности што ги нудат северните морски премини.
Трамп често предупредува дека „руските воени бродови“ и „кинеските флоти“ се повеќе патролираат во областа, оправдувајќи ја потребата од посилно американско присуство.
Питуфик (поранешна воздушна база Тул) е една од ретките преостанати американски воени позиции на Гренланд, изградена за време на Студената војна.
Базата е стратешки важна за надзор на балистички ракети и сателитски комуникации и служи како таканаречено рано предупредување.
Иако бројот на американски војници се намали со текот на времето од илјадници на само неколку стотици, Трамп го гледа ова како недоволно ниво на одбрана, обвинувајќи ја Данска дека „не прави доволно“ и дека целиот НАТО блок, вклучително и Канада, инвестира премалку во одбраната на Арктикот.
Тој исто така излезе со план за изградба на „Златна купола“, најновата генерација на противракетен одбранбен штит, но останува нејасно каква улога ќе има Гренланд во тој проект и колку ќе чини.
Данска, од друга страна, забрзано се обидува да ги зголеми трошоците за одбрана за оваа огромна и ретко населена територија.
Иако тие историски имале значајна воена соработка со Соединетите Држави - дури и испраќајќи војници во Ирак и Авганистан - тие сега се соочуваат со обвинувања од Вашингтон дека се „лош сојузник“.
Данските воени претставници предупредуваат дека реструктуирањето на морнарицата и изградбата на нови бродови е процес кој ќе трае со години и тие немаат амбиција да го „милитаризираат“ Гренланд на начинот на кој Трамп се залага.
Во меѓувреме, Данска продолжува да се потпира на дел од својата арктичка безбедност на легендарните Сириус патроли, кучешки санки кои патролираат на огромната национална територија во североисточен Гренланд со децении.
Трамп смета дека таквиот пристап е смешен анахронизам, споредувајќи го со потребата од сериозни геополитички потези.
Затоа САД нагласуваат дека „стратешката вредност на Гренланд ги надминува локалните политички спорови“ и дека одбраната на оваа област е задолжителна за „целиот слободен свет“.
Критичарите, сепак, веруваат дека таквата реторика тешко може да се одвои од желбата на Трамп за американска експанзија и контрола врз ресурсите.
Станува збор и за потенцијално важни минерални суровини: гребените со ретки минерали, неопходни за современо производство (електрични возила, паметни телефони, медицинска опрема, ветерници), го привлекуваат вниманието на светските сили.
Гренланд е особено интересен за САД, кои сакаат да бидат пред Кина во обезбедувањето на овие скапоцени суровини.
Сепак, експериментите со рударски проекти во Гренланд сè уште не се покажаа како премногу успешни, со оглед на климатските и инфраструктурните предизвици.
Сепак, Трамп, а сега и Венс, не пропуштаат да го истакнат „неверојатниот економски потенцијал“ на најголемиот остров во светот.
Данска сега се најде во непријатна ситуација: традиционално еден од ретките европски сојузници чија поддршка за САД е несомнена со години, но сега се чувствува изневерена и повикана.
Иако Трамп и Венс често го користат терминот „заедничка одбрана“ во своите гаранции, данските политичари нагласуваат дека Гренланд не е неутрална територија, туку дел од Кралството Данска, предмет на меѓународни договори и веќе вклучен во структурите на НАТО.
Како такви, САД веќе уживаат воена слобода и поддршка во таа област.
Затоа, Копенхаген се обидува да утврди до каде сакаат да одат Американците и дали агресивната реторика ќе се претвори во конкретни потези кои би ја поткопале автономијата на Гренланд.
Од другата страна на Атлантикот, Трамп најавува дека „на овој или оној начин“ ќе го стави Гренланд под американскиот чадор.
Како точно останува нејасно, бидејќи самиот Пентагон мораше постојано да ги омекнува или разјаснува своите изјави за „можно купување“ или дури и за принудна окупација.
Сепак, како што температурите се зголемуваат на север и се намалува ледената покривка, интересот за оваа огромна, ледена земја може само да расте.
Во ова геополитичко престројување, крајбрежните пристаништа и потенцијалните премини добиваат на значење, а ретките минерали продолжуваат да привлекуваат големи играчи.
Во Копенхаген и Нук (главниот град на Гренланд), многу набљудувачи се прашуваат: дали ова е само почеток на ново ледено доба во односите со Америка или минлива епизода во која Трамп, како што некои сугерираат, сепак ќе добие одредени отстапки за да го „спаси образот“?
Без оглед на исходот, многу е јасно дека најновиот гест на Белата куќа ја откри сложеноста и важноста на Арктикот во наредните години.
Гренландската политичка сцена, во екот на преговорите за нова влада, сега мора да балансира помеѓу данскиот интегритет, сопствениот идентитет и силната американска понуда (или закана, во зависност од аголот на гледање).
И повеќето набљудувачи се согласуваат: овојпат не се работи само за формата – американските интереси на далечниот север стануваат сè поотворено видливи и нема да исчезнат со промената на политичкиот циклус во Вашингтон или Копенхаген.
Гренланд повторно е во центарот на вниманието, а прашањата за суверенитетот, ресурсите и одбраната никогаш не биле поитни.
(Vecer.mk VIA)
© Vecer.mk, правата за текстот се на редакцијата
