Американскиот претседател Доналд Трамп уште еднаш ја потврди својата намера САД да го преземат Гренланд, нагласувајќи дека тоа е важно не само за американската национална безбедност, туку и за глобалната стабилност.
Тој неодамна им рече на новинарите во Белата куќа дека САД „ќе отидат колку што е потребно“ за да обезбедат контрола над оваа автономна данска територија, наведувајќи ја воената и стратешката важност на Арктикот.
Со оглед на тоа што Гренланд формално е дел од Кралството Данска, ваквите изјави предизвикаа бес кај локалните власти, кои тврдат дека идејата за преземање на островот – на кој било начин – е неприфатлива и навредлива.
Во исто време, американскиот потпретседател Џеј-Ди Венс отпатува во американската воена база Питуфик во северен Гренланд, заедно со неговата сопруга Уша Венс и министерот за енергетика Крис Рајт.
– Драги мои Американци, доколку ракета беше лансирана од непријателска територија или подморница кон Соединетите Американски Држави, овие луѓе пред нас (во американската база Питуфик) ќе ни го пријават тоа. Тие дури би дале сè од себе да го соборат тој проектил. Народна Република Кина и Руската Федерација сè повеќе се заинтересирани за Арктичкиот премин. Соединетите држави мора да имаат предност на Арктикот. Знаеме дека нашите европски сојузници не се во чекор со вооружувањето. Данска е една од нив, тие не одвоија доволно ресурси за да ја чуваат оваа база, да ги чуваат нашите војници и да го заштитат народот на Гренланд од агресивните планови на Русија, Кина и од другите земји. Нашата порака до Данска е јасна: Вие не направивте добра работа за народот на Гренланд во изминатите 20 години. Не сте вложиле доволно пари во жителите на Гренланд. Исто така, не сте вложиле доволно пари во одбраната на оваа прекрасна земја составена од големи луѓе. Тоа мора да се промени, и бидејќи ништо не се променило на подобро досега, претседателот Трамп ја спроведува политиката за Гренланд што ја знаете. Нашиот аргумент за купување на Гренланд е насочен кон Данска, а не кон Гренланд. Претседателот Трамп беше многу јасен. Тој не мисли дека ќе биде потребно воено присуство, но верува дека народот на Гренланд ќе избере независност како дел од својата безбедност и одбрана. Не само за САД, туку и за остатокот од светот. Гренланд е многу ранлив во моментов, се надеваме дека ќе станеме блиски партнери. Ова мора да се случи, можеме да им обезбедиме голема сигурност – објасни Венс.
incredible -- JD Vance rails against Denmark from Greenland -- "Our message to Denmark is very simple: You have not done a good job by the people in Greenland." pic.twitter.com/h6iJzmqnop
— Aaron Rupar (@atrupar) March 28, 2025
Иако првично беше планирано делегацијата да го посети главниот град Нук и да учествува на локални настани, патувањето во последен момент беше скратено на само обиколка на базата.
Поради критиките од данската и гренландската јавност, американските власти се откажаа од поширока програма, вклучително и план за сопругата на потпретседателот да гледа трка со санки со кучиња на островот.
Официјален Копенхаген ја нарече одлуката „мудра“, обидувајќи се да не ги влоши тензиите што одеднаш се појавија меѓу Данска и нејзиниот традиционален сојузник.
Гренландскиот премиер Муте Буруп Егеде остро го критикуваше како што го нарекува „агресивен американски притисок“ и ја повика меѓународната заедница да не дозволи „продажба“ на неговиот остров или закана за неговата автономија.
Како што истакнува, Гренланѓаните се народ сам за себе, не сакаат да станат Американци и не сакаат да им се наметнува друго решение.
Изјавата беше одговор на претходните тврдења на Трамп во Конгресот, каде што рече дека САД „на овој или оној начин“ ќе го придобијат Гренланд, нагласувајќи ја огромната стратешка вредност на Арктикот.
За време на посетата на базата Питуфик, потпретседателот Венс даде уште една провокативна изјава, овојпат на сметка на Данска.
Тој го обвини Копенхаген дека недоволно го штити Гренланд од „многу агресивни упади“ на Русија и Кина и дека инвестира премалку во безбедноста и функционирањето на американските трупи на островот.
Венс рече дека во моментов нема планови за големо зголемување на американските трупи на теренот, но најави инвестиции во нови поморски капацитети.
Тој не прецизираше за какви упади станува збор, но јасно стави до знаење дека Вашингтон сака да го има главниот збор во контролирањето на водите и воздушниот простор на Гренланд.
Претседателот Трамп изрази слични ставови, тврдејќи дека Гренландското Море е „преполно со кинески и руски бродови“ и дека САД повеќе не можат да сметаат на Данска или на кој било друг да го заштитат арктичкиот регион од „непожелни влијанија“.
Трамп додаде дека ако Копенхаген и Европската унија не ја увидат очигледната важност на оваа огромна ледена област за безбедноста на „целиот свет“, Соединетите држави ќе бидат подготвени јасно да го кажат тоа.
Тој не прецизираше како ќе изгледа американската контрола и каде ќе се повлече линијата кога станува збор за политичките и воените сили.
Додека во Нуук продолжува бранот протести против самата идеја САД да го преземат островот, во меѓувреме беше воведена нова гренландска влада.
Премиерот Јенс-Фредерик Нилсен истакнува дека посетата на американскиот потпретседател ја потресе локалната заедница и предупредува дека таквиот „непочит“ предизвикува дополнителни тензии.
Гренландската влада традиционално се фокусира на зачувување на автономијата, а Нилсен се смета за политичар кој се залага за постепена независност од Данска, но без избрзани потези.
Со оглед на актуелните притисоци од Вашингтон, тој ги повика сонародниците да останат обединети и внимателно да ја проценат ситуацијата.
Данската премиерка Мете Фредериксен, која неодамна ја нарече идејата за купување на Гренланд „апсурдна“, ѝ честиташе на новоформираната влада на Гренланд и рече дека се надева на блиска соработка „во веќе конфликтен период“.
Симболична поддршка изрази и данскиот крал Фредерик, кој изјави дека сè уште чувствува „љубов и длабока врска“ со Гренланд и дека живееме во различни околности кои бараат потврда на таа припадност.
Засега нема јасна данска стратегија против се почестите американски барања за „редефинирање“ на односите со Гренланд, но и Копенхаген се обидува да избегне дополнително влошување на ситуацијата.
Од друга страна, многу Гренландци јасно ставаат до знаење дека не се „на продажба“ и дека не сакаат да станат американски државјани. Демонстрантите во главниот град Нуук извикуваат слогани како „Натерајте ја Америка да си оди“, а често се гледаат и транспаренти „Јенки одете дома“.
Локалните активисти тврдат дека ова се најголемите демонстрации во поновата историја на Гренланд, нагласувајќи го силно противење на ставот дека САД го третираат островот исклучиво како стратешко упориште, игнорирајќи го правото на населението на самоопределување.
Режисерот Тунгутак Ларсен пред камерите рече: „Јас сум човек. Луѓето не се на продажба. Ние не сме на продажба“.
Питуфик, кој се наоѓа на 1200 километри северно од Арктичкиот круг, е од исклучително значење за САД.
Во него се наоѓа дел од американскиот систем за рано предупредување за балистички ракети, а локацијата на базата на рутата меѓу Европа и Северна Америка ја прави клучна за американското присуство на Арктикот.
Според договорот од 1951 година, САД имаат право да ја посетат базата секогаш кога сметаат дека е потребно, со претходно известување до Данска и локалните власти на Гренланд.
Дополнителна мотивација за посилна американска врска со Гренланд лежи во неговите ресурси: богатството на ретки метали, нафта и гас долго време е предмет на геополитички интерес, иако развојот на рударскиот и енергетскиот сектор таму е сè уште релативно ограничен.
Белата куќа тврди дека наоѓалиштата на ретки земјени минерали на Гренланд би можеле да играат клучна улога во следната фаза на американската економија.
Американските инвестиции, велат властите, ќе го олеснат потпирањето на сопствените суровини и ќе ја намалат зависноста од странските пазари.
Меѓутоа, во моментов, австралиските, канадските и британските инвеститори се најприсутни во рударството на Гренланд.
Американскиот капитал покажа интерес, но без голем успех.
Исто така, Гренланѓаните се претпазливи од идејата за големи проекти кои, според нивното мислење, би можеле да го нарушат кревкиот екосистем на островот и да поттикнат понатамошна милитаризација на регионот.
Многумина на островот се прашуваат дали САД навистина ќе прибегнат кон порешителен политички или дури и воен притисок.
Експертите од Арктикот, како Андреас Естаген од норвешкиот институт Фритјоф Нансен, сметаат дека „не е веројатно дека Вашингтон ќе прибегне кон вооружени сили“, но оценуваат дека е „веројатно“ притисокот да продолжи со економски и дипломатски средства.
Друга опција, велат тие, е дека со постојано спомнување на Кина и Русија, ќе се направи обид да се создаде впечаток дека само американското присуство на Гренланд е ефикасна заштита од можни закани, што на локалното население му остава избор помеѓу прифаќање на посилна улога на САД или ризикување конфликт со другите светски сили.
Американската администрација во моментов се обидува да ја фокусира дискусијата на, како што истакнува Кетрин Сендак од американскиот Центар за европска политика, „военото присуство и безбедноста на Арктикот“.
Промената во планот за патување на потпретседателот Венс, тврди таа, покажува дека администрацијата на Трамп сака да го смири медиумското внимание на културните и протоколарните аспекти и да го нагласи она што го смета за главно: воспоставување постојана контрола врз клучните точки на Арктикот.
Сепак, постои зголемена загриженост кај Гренланѓаните дека овие потези би можеле да донесат конфузија во односите со Данска на долг рок, како и во самата политика на Гренланд, каде што различните партии имаат различни идеи за врските со Копенхаген и Вашингтон.
Во моментов, се чини дека локалната власт ќе продолжи да се спротивставува на секој обид да се „одземе“ Гренланд од нејзините жители.
Повикот на премиерот Нилсен за единство е одговор на фактот дека одредени групи на островот сè уште ги разгледуваат американските инвестиции како можна економска можност.
Сепак, преовладува стравот дека ваквата економска „привлечност“ би можела да биде само начин за постепено пренесување на вистинската контрола од Копенхаген на Вашингтон, што во голема мера би ја променило иднината на Гренланд.
Од друга страна, данската влада се обидува да остави впечаток дека ја контролира ситуацијата, но е свесна дека поради стратешкото значење на Арктикот, најверојатно САД нема да се откажат.
Јасно е дека тензиите околу Гренланд ќе продолжат. Транспортните коридори во областа стануваат сè поважни за светската трговија, а стратешката конкуренција на големите сили се повеќе е насочена кон север.
Во овој контекст, локалните жители стравуваат дека САД, европските сили или трета страна би можеле да им наметнат решенија што не ги сакаат, оправдувајќи го тоа со „светската безбедност“.
Во меѓувреме, протестите во Нуук продолжуваат. Според анкетите, огромното мнозинство жители се против какво било анексирање кон САД.
Според мислењето на многумина, токму оваа определба на обичните луѓе е најсилната гаранција дека Гренланд нема да стане предмет на политичка трговија.
Меѓутоа, прашање е до кога волјата на локалното население ќе може да се спротивстави на најголемите геополитички сили на денешницата.
(Vecer.mk VIA)
© Vecer.mk, правата за текстот се на редакцијата
