Француската политичка сцена утринава доживеа голем потрес: Марин Ле Пен, истакната лидерка на партијата Rassemblement National (RN, порано Национален фронт), е прогласена за виновна за незаконско користење на фондовите на Европската унија.
Пресудата ја донесе парискиот суд, кој заедно со ваквата правна квалификација најави можност за дополнителни мерки, меѓу кои и забрана за кандидирање за јавни функции.
Веднаш по изрекувањето на пресудата, Ле Пен без збор ја напушти судницата, додека нејзините сопартијци остро ја осудија пресудата како „политички прогон“.
Џордан Бардела, актуелниот претседател на партијата Национален митинг (РН), рече дека ова ја „убива француската демократија“, а голем број европски десничарски лидери - од Виктор Орбан до Матео Салвини - ја изразија својата поддршка, нагласувајќи дека ова е уште еден пример за обид за „правно замолчување на гласовите на опозицијата“.
Во овој контекст, набљудувачите сметаат дека пресудата може дополнително да ги продлабочи поделбите во веќе поделениот француски парламент, каде РН во моментов е најголемата единствена партија.
Забрана за учество на претседателските избори 2027?
Ова го покренува прашањето дали на Ле Пен воопшто ќе и биде дозволено да учествува на претседателските избори во 2027 година, иако таа досега беше многу сериозен кандидат за наследник на Емануел Макрон.
Пресудата, според судот, е резултат на долг процес поврзан со наводни фиктивни работни места на асистенти во Европскиот парламент, кои наместо парламентарна работа, всушност работеле за француска партија.
Ле Пен, заедно со уште неколку поединци, се поврзува со користење на средствата на ЕУ за партиски операции.
Веќе не се работи за шпекулации – сега и самата судијка Бенедикт де Пертуис потврдува дека не станува збор само за „административни грешки“, туку за „систем на проневера“ на европски пари.
Според пресудата, Ле Пен е во самиот центар на овој систем од 2009 година, дејствувајќи, како што се нагласува, „со авторитет и одлучност“.
Веќе подолго време се зборува дека Ле Пен, доколку биде осудена, може да биде дисквалификувана од вршење јавна функција.
Обвинителството побара петгодишна забрана за кандидирање на функцијата и побара таа веднаш да биде извршна, дури и во случај на потенцијална жалба.
Судот, се разбира, може да го измени тоа барање – можеби да го ублажи или целосно да го одбие – но самиот факт што постои таков предлог покажува колку се решени обвинителите да го спречат натамошниот политички подем на Ле Пен.
Политичкиот контекст не е занемарлив: таа е главната конкурентка на француската десница, а според анкетите и фаворит за претседателската трка во 2027 година.
Иако во текот на судењето беше нагласено дека обвинетите лично немале корист од средствата, туку ги користеле за несоодветно финансирање партиски активности, пресудата сè уште задава силен удар врз срцето на РН, поранешна ФН, која со години се обидува да остави впечаток на „нов лик“ и да се дистанцира од наследството од времето на Жан Мари.
Коментаторите сметаат дека ова е веројатно еден од најсилните удари што Марин Ле Пен некогаш ги претрпела. Конечниот исход, во зависност од должината и видот на забраната на судските наредби, може значително да ја преобликува француската политичка сцена во наредните години.
Естаблишментот против волјата на граѓаните?
Ставовите на Марин Ле Пен во голема мера се спротивни на сегашниот претседател Макрон, особено кога станува збор за политиката кон Украина.
Макрон, и покрај видливото несогласување на дел од француската јавност, продолжува да навестува дека Париз би можел дополнително да распореди воени капацитети на украинскиот фронт, што се смета за исклучително ризичен и според многумина „луд“ потег.
Сепак, Ле Пен, иако не и оди во прилог да дојде од десничарскиот политички спектар, придоби дел од гласачите незадоволни од пристапот на Макрон.
За овие гласачи, планот за понатамошно испраќање војници во Украина е продолжение на, како што тврдат, „деструктивна политика“ заснована повеќе на надворешни притисоци отколку на вистински француски интереси.
Исто така, важно е да се разјасни правниот контекст на пресудата. Објаснувањата за „казната за непочитување“ доаѓаат од францускиот Кривичен законик, член 131-26, во кој се вели дека забраната за гласање значи и неможност за вршење на „јавна функција“.
Меѓутоа, прашањето е дали тоа важи и за министерските обврски. Според едно толкување, министрите не ги избира, туку ги именува претседателот, па може да не спаѓаат во таа категорија.
Други експерти, пак, сметаат дека министерот врши и јавни овластувања, односно дека е дел од државниот суверенитет и затоа потпаѓа под „јавна функција“.
Бидејќи не постои јасна судска пракса, во моментов е невозможно со сигурност да се каже дали Ле Пен, дури и ако и биде забранета да се кандидира, би можела да добие место во идната влада доколку некој од нејзината политичка партија дојде на власт.
Актуелниот пратенички мандат на Ле Пен не мора нужно да биде автоматски поништен.
Според експертските анализи, забраната за кандидирање не значи губење на постоечко пратеничко место на национално ниво, барем не до правосилноста на пресудата.
За локалните функционери, сепак, се применува поинаков пристап - таму има надлежност Државниот совет, кој веќе се покажа поподготвен веднаш да ги отстрани локалните претставници или градоначалниците доколку забраната се спроведе.
Самиот француски Уставен совет, сепак, се обидува да им го остави правото на одлучување за националните мандати на гласачите, со што се држат настрана од случаите во кои „судот би можел да ја замени волјата на гласачите“.
Експертите укажуваат и на важноста на временската рамка: иако овој случај датира од времето кога Ле Пен беше пратеник во Европскиот парламент, таа сега е пратеник во францускиот парламент и веќе смета на учество на идните претседателски избори.
Јавноста, од една страна, се прашува дали судството треба да работи „како и обично“, непочитувајќи ги политичките последици или судијата треба да ја земе предвид „волјата на гласачите“ и важноста на изборите.
Според некои правни теоретичари, ова покренува „филозофско прашање“ бидејќи принципот на независност на судството и демократското право на избор на кандидати може да се судрат.
Политички прогон
Марин Ле Пен, пак, тврди дека ова е политички прогон чија цел е да се уништи нејзината политичка кариера и да се спречи РН еден ден да ја преземе власта.
Сличен став, до одреден степен, може да се забележи и кај актуелниот претседател на САД, Доналд Трамп, кој постојано нагласува дека неговите правни проблеми се „лов на вештерки“ за да се спречи неговата политичка иднина.
Во Франција, се разбира, приказната има своја димензија – не се работи само за политички обвинувања, туку и за вистинска проневера на фондовите на ЕУ.
Но, Ле Пен инсистира дека таквите процеси првенствено се насочени кон „бришење на секоја алтернатива“ на сегашниот поредок.
Во образложението на пресудата, судот појасни дека РН (тогаш Национален фронт) развила механизми преку кои средствата на ЕУ се користеле за плаќање на персоналот во Франција, што е директно кршење на европските регулативи.
Според нив, се работи за систем основан од Жан Мари Ле Пен, а во 2004 година му се приклучила и неговата ќерка Марин и станала главна фигура од 2009 година наваму.
Иако не е докажано дека некој лично чувал големи суми пари, клучен факт е дека тоа било систематска и свесна злоупотреба за покривање партиски трошоци.
Судијата де Пертуис ја наведува „одлучувачката улога“ на Марин Ле Пен, што го отежнува случајот да се толкува како чиста техничка или административна грешка.
Ако Ле Пен навистина добие петгодишна забрана да се кандидира со моментален ефект, тоа би значело дека во клучните години пред изборите во 2027 година, таа нема да може ниту да започне кампања.
Можно е судот да ја скрати или одложи забраната, но останува да се види каква конечна одлука ќе донесе.
Додека едни сметаат дека ова е „напад врз демократијата“ затоа што со судски средства се спречува кандидатурата на еден ваков истакнат политичар, други посочуваат дека овој случај сериозно ја нарушил довербата во партијата РН и нејзината етика и сметаат дека судскиот систем нема друг избор освен најстрого да ги казни виновниците.
Дополнително, забраната за кандидирање не е единствената мерка – постои и реална можност за затворска казна, бидејќи обвинителството бараше вкупно пет години, при што три од нив се суспендирани, а две не.
Ле Пен, меѓутоа, ретко зборува за тоа, фокусирајќи се главно на политичките последици.
Таа во едно интервју изјави дека дури и да заврши во затвор, верува дека нејзината политичка идеја ќе остане жива.
Дека ова не е само празно тврдење покажува и фактот што РН бележи сè подобри изборни резултати, дури и при постојани критики.
Треба да се нагласи дека многу од позициите на Ле Пен се противат на таканаречениот мејнстрим на Европската унија, особено во однос на геополитичките прашања како што е конфликтот во Украина.
Особено се издвојува конфликтот со Макрон, кој со поддршка на некои европски сојузници продолжува да нагласува дека Франција, и покрај опасностите, може да го зголеми својот ангажман.
На овој начин, Ле Пен често се гледа како опозициски глас на интервенционизмот на Макрон. Сепак, поради нејзината политичка ориентација, многу левичари не ја прифаќаат, иако се критички настроени и кон западните воени иницијативи.
Сепак, во францускиот контекст таа стана истакнат критичар на „деструктивните“ чекори кон војната.
Се поставува прашањето што ја чека Франција ако нејзината најсилна десничарска опозиција (привремено или трајно) биде спречена да учествува на следните претседателски избори.
Ќе се појави ли нова партија или лидер кој ќе го пополни празниот простор?
Дали оваа пресуда е доказ дека француското правосудство со поддршка на политичката елита ќе направи се за да ги неутрализира кандидатите кои сериозно ѝ се закануваат на актуелната власт или е само вообичаена примена на законот кога станува збор за незаконско трошење народни пари?
Сè покажува дека конечната одлука на судот – особено за тоа дали Ле Пен веднаш ќе го загуби правото да се кандидира – ќе ги насочи идните односи на француската политичка сцена.
Ако забраната стапи во сила веднаш, тоа би било погубно за неа: не останува уште многу до 2027 година, а забраната од пет години би значела губење на нејзината последна шанса на врвот на земјата, бидејќи самата Ле Пен објави дека нејзината четврта кандидатура е нејзината „последна“.
Доколку забраната биде пократка или одложена, постои можност по сите подеми и падови, сепак да ја видиме Ле Пен во финалето на претседателската трка.
За Европа, оваа пресуда отвора и поширока дебата: колку европските фондови се ранливи за злоупотреба и колку е силен конфликтот меѓу оние кои се залагаат за подлабока европска интеграција и оние кои жестоко се противат.
Марин Ле Пен отсекогаш била гласна критичарка на Брисел, па некои сметаат дека токму нејзините ставови за ЕУ предизвикале поостра реакција од француското правосудство.
Не треба да се заборави актуелната глобална криза: додека Западот наметнува строги мерки кон Русија, Ле Пен предупредува дека таквиот пристап може да доведе до уште поголема ескалација, а се чини дека Макрон не е далеку од размислување за дополнително воено вмешување.
На крајот на краиштата, без разлика дали некој ја поддржува Ле Пен или ја гледа како опасна политичарка, неспорно е дека оваа пресуда има потенцијал да ги промени односите во француската, па дури и европската политика.
Како што истакнуваат дел од правните експерти, ова е фундаментално прашање на авторитетот на судството во однос на демократската волја на гласачите.
Во оваа светлина, самата одлука на судот за итна или одложена забрана за кандидатура, како и сериозноста на казната, може да дејствува како политичко средство кое би можело да го насочи текот на следните избори.
Без разлика на исходот, јасно е дека случајот Марин Ле Пен веќе е меѓу најконтроверзните и највлијателните политички процеси во поновата француска историја.
Веќе видено сценарио
По пресудата против Марин Ле Пен, многумина тврдат дека ова е продолжение на веќе виденото сценарио во кое европскиот естаблишмент се занимава со политички опции кои се премногу гласни во оспорувањето на официјалната политика – особено во однос на односите со НАТО и т.н. „Руска закана“.
Веќе извесно време сме сведоци на се поотворени тензии меѓу „центрите на моќ“ во Брисел и оние кои тврдат дека „европскиот проект“ залутал, и дека суверенитетот на националните држави пропаѓа под налетот на амбициозните федералистички и милитаристички планови.
Некои, како Матео Салвини, одат дотаму што зборуваат за „војната“ на Европската унија против неистомислениците, а како дополнителен пример го наведуваат романскиот случај на Калин Георгеску, кој беше спречен да се кандидира на претседателските избори.
Кога зборуваме за суверени сили во Европа, списокот на оние кои денес навистина се надвор од дофатот на Брисел не е долг.
Роберт Фицо во Словачка, Алтернативата за Германија (АфД) која сè уште нема сила да ја преземе власта и можеби најпознатиот, унгарскиот премиер Виктор Орбан.
Поради отвореното противење на одредени европски политики, се повеќе се шпекулира дека тој би можел да биде следната цел, иако обидите за негово отстранување досега беа неуспешни.
Ако го погледнеме поширокиот европски контекст, не е тајна дека сегашниот бран на отпор кон владејачкиот поредок се регрутира токму од десниот спектар – додека левицата, која традиционално треба да биде антивоен и антикапиталистички коректив, моментално е слаба и ретко успева да артикулира поубедлива алтернатива.
За некои тоа е знак за длабок пад на европската политичка динамика, во која „суверенистичката“ струја станува единствената сериозна противтежа на сè погласните застапници за воена интеграција и конфронтација со Русија.
За други, тоа е логична последица на фактот што политичарите како Ле Пен или Салвини добија силна поддршка токму со критикување на европските институции – и сега, кога „конечната пресметка“ изгледа најопасна, време е да ги отстранат од политичката игра.
Ситуацијата е дотолку посложена затоа што многу европски граѓани се повеќе се изложени на пропаганда која се потпира на стравот од „руска агресија“, а со тоа расте толеранцијата кон потези кои до неодамна би биле незамисливи во „демократска Европа“.
Без разлика дали тоа ни се допаѓа или не (почесто да отколку не), десното крило во моментов е единствениот релевантен актер во Европа што се спротивставува на лудите идеи за целосна милитаризација и подготовки за голема војна.
Во овој контекст, многумина кои воопшто не се задоволни да го видат подемот на таквите сили, досега ја прифатија реалполитиката.
На крајот, можеби само обичните Европејци, самите граѓани - обединети без разлика на преференциите на политичкиот компас - ќе мора да го кренат својот глас против милитаризмот додека ЕУ продолжува да се стреми да спречи брз крај на војната во Украина, што е најголема закана за целиот континент, особено ако иницијативата на Трамп не е успешна (факт е дека времето минува, а нема мир...).
Но, како што споменавме, граѓаните се под напад на огромна пропаганда и веќе јасно се гледа како се условуваат да бидат подготвени за воен конфликт.
Се чини дека Брисел е подготвен да оди „до портите на пеколот“ за да го одржи постоечкиот систем, всушност глобалниот поредок.
Да се надеваме дека нема да помине низ таа врата.
© Vecer.mk, правата за текстот се на редакцијата
