За германската агенција Дојче Веле, Кирил Петков бил либерален реформски премиер, а поради водството на ГЕРБ на анкетите, би било можна владина колалиција, персонално без Бојко Борисов.
За ИПС, најважно е дали ќе победат русофилите и руското влијание
За Евроњус, клучна е улогата на прорускиот претседател Румен Радев
[caption id="attachment_1118816" align="alignnone" width="820"]
Избори Бугарија 2021[/caption]
Во недела, на 2 октомври, Бугарија гласа по четврти пат во последните 18 месеци. Покрај долгата внатрешна политичка криза, сега има војна, инфлација и енергетски проблеми. И растечката поделба меѓу проруските и проевропските кампови.
Во бугарските посткомунистички децении, политичката стабилност беше ретка. Во меѓувреме, земјата, до одреден степен, се надмина себеси со неславниот рекорд: во недела (2 октомври) се одбележуваат четвртите парламентарни избори во последните осумнаесет месеци. По редовните избори во април 2021 година, тоа ќе бидат трети предвремени избори. Но, не е јасно дали тие ќе доведат до крај на политичката криза.
Предвремените избори станаа неопходни по падот на либералната реформска влада предводена од премиерот Кирил Петков во јуни 2022 година. Таа влада беше формирана дури на крајот на 2021 година од многу хетерогена коалиција, која се состоеше од две либерални партии, вклучувајќи ја „Продолжуваме со промените“ (ПП) на Кирил Петков, „Социјалистичката партија“ на поранешните комунисти и популистичката „Има таква народ“ (ИТН). На почетокот на летото популистите се повлекоа од коалицијата, за на 8 јуни 2022 година да и биде изгласана недоверба на владата на Петков.
Корупција и реформи што недостасуваат
Бугарија сега повторно се соочува со голем предизвик: дали по изборите ќе добие владејачко мнозинство за да ја преброди тешката зима, во време обележано со војната во Украина, инфлацијата и високите цени на енергијата?
Се чини дека тоа не е на повидок, бидејќи речиси сите анкети, како и во случајот на претходните избори, покажуваат дека во парламентот ќе има шест до осум партии, што ќе го отежне формирањето стабилна коалиција.
Победник на актуелната политичка криза е партијата на поранешниот, долгогодишен премиер Бојко Борисов „Граѓаните за европски развој на Бугарија“ (ГЕРБ). Борисов и неговата актуелна опозициска партија се во голема мера одговорни за актуелната криза, бидејќи во пролетта 2021 година, по повеќе од една деценија на власт, зад себе оставија ера полна со политички превирања, корупциски скандали и реформи што недостасуваа.
Коалиција без Борисов
Сега, сепак, партијата на Борисов повторно води во анкетите. Според нив, ГЕРБ има околу 24 отсто поддршка, што е за околу осум отсто повеќе од партијата на Кирил Петков „Продолжуваме со промените“ (ПП).
Борисов се надева на убедлива победа, но ГЕРБ сепак нема да има апсолутно мнозинство и ќе му треба коалициски партнер. Од надворешнополитичка гледна точка, ГЕРБ има јасна евроатланска ориентација. Но, другите две партии со евроатланска ориентација, ПП на Петков и либералната „Демократска Бугарија“ не сакаат заедничка влада со партијата ГЕРБ, бидејќи Борисов се уште е оптоварен со обвинувања за корупција. Затоа веќе гласно размислуваат за коалициска влада на партијата ГЕРБ, без Борисов.
Политикологот Данијел Смилов е скептичен. Во авторски текст за ДВ, тој напиша: „Единствената грижа на ГЕРБ е да ја заштити работата на својот претседател“. И додека Борисов е водечка фигура, ГЕРБ нема да може да повлече линија на сопственото минато“.
[caption id="attachment_1118818" align="alignnone" width="806"]
Бојко Борисов, лидер на ГЕРБ[/caption]
Опасен национализам
Нумерички гледано, „евроатлантската коалиција“ би била можна, но само без Борисов. Неговата партија нема многу други опции, бидејќи по дванаесет години на власт, останатите помали партии повеќе не ја гледаат ГЕРБ како можен партнер.
На другиот крај од политичкиот спектар е опасниот национализам со силни проруски акценти - чудна мешавина што може да доведе многу Бугари во рацете на екстремно десничарската партија Препород (Вазраждане) или да ги одврати од излегување на гласање.
Таа партија ја предводи авторитарниот „разбирачот на Путин“ Костадин Костадинов, кој се бори против ЕУ и НАТО. „Преродба“ би можела да постигне дури и двоцифрен резултат на изборите и со тоа да стане трета најсилна партија во парламентот.
Гас и руско влијание
Ова ќе го зголеми прорускиот притисок врз другите партии, како и врз општеството. Затоа што меѓу земјите на ЕУ, Бугарија е најпријателска кон Русија.
Иако мнозинството Бугари се уште се за ЕУ и ја осудуваат војната против Украина, видливи се поделбите во општеството.
Во интервју за ДВ, меѓународно познатиот бугарски политиколог Иван Крастев проблемот го објаснува вака:
„Во Бугарија традиционално секогаш имало силни проруски чувства. Многу луѓе во Бугарија денес ја гледаат Русија како алтернатива на она што не им се допаѓа во западниот свет“.
Зголемените цени на енергијата и неизвесноста за испораката на гас за Бугарија од Газпром, исто така, играат улога пред изборите.
Во април годинава Гаспром ја прекина испораката на Бугарија, но лобито на Кремљ во земјава, „Преродба“ на Костадинов и многу Бугари бараат Софија да се помири со Москва и да направи напори за нови испораки на руски гас.
Колку се уморни гласачите?
Составот на новиот бугарски парламент ќе го одредува и одѕивот на изборите - колку е поголем одѕивот на гласачите, толку се поголеми шансите за создавање владејачка коалиција на која нема да и требаат мали партии или националисти. Но, експертите стравуваат дека гласачите, кои излегоа на гласање четири пати во последните осумнаесет месеци, се веќе уморни и фрустрирани.
Истражувачот на јавното мислење и политиколог Андреј Рајчев на тоа гледа поинаку:
„Најмногу се тврди дека овие избори ќе бидат исти како и претходните. Но, тоа не е точно“, изјави Рајчев за ДВ.
Според неговото мислење, Бугарите на претходните избори биле фокусирани само на сопствените внатрешни проблеми. Во моментов, сепак, се работи за проблеми кои се надвор од Бугарија: висока инфлација во Европа, галопирачки поскапувања на енергијата и војна на прагот на Бугарија.
Единство поради војна?
“Поради тоа нашите внатрешни проблеми завршија на втор план“, вели Рајчев.
„Бугарија е мала, сиромашна, слаба и зависна и во оваа ситуација, Бугарите интуитивно чувствуваат дека треба да бидат обединети.“
Политикологот затоа смета дека бугарските гласачи би можеле да испратат јасна порака до политичарите:
„Заборавете на домашните глупости и кавги и обединете се, барем додека не заврши војната!“
Дали е во право ќе покажат изборните резултати, кои како и досега би можеле да се знаат веќе ноќта на 2 кон 3 октомври.
Русофили, русофоби и претседателот
Предизборната ситуација има уште две неконвенционални карактеристики. Прво, тука е улогата на претседателот Румен Радев.
Според Уставот, Бугарија е парламентарна република, а шефот на државата има, во голема мера, претставнички функции, но и привилегија да назначува преодни влади во случај на политичка криза.
Од изборите во април 2021 година, државата подолго ја управуваат кабинетите на Радев отколку редовните кабинети избрани од парламентот. Затоа политичарите и експертите се почесто коментираат дека непрестајната конфронтација меѓу партиите создава услови за долгорочно претседателско владеење.
Радев се кандидираше во 2016 година како независен кандидат за Бугарската социјалистичка партија, наследник на Комунистичката партија.
Тој останува најпопуларниот политичар во земјата.
Покрај тоа, членовите на неговите кабинети се исто така отуѓени од раководството на партијата.
Така, нивната политичка иднина во голема мера зависи од идното политичко влијание на самиот претседател.
На бугарското јавно мислење, од своја страна, му се допаѓаат балансираните позиции на Радев во надворешната политика. Тоа го претвора шефот на државата во ривал на партиите во толкувањето на тековните процеси, но и во неискажан учесник во кампањата поради неговата способност да ја поставува политичката агенда.
[caption id="attachment_1118822" align="alignnone" width="759"]
Претседателите на Бугарија и Русија, Румен Радев и Владимир Путин[/caption]
Друг главен фактор е војната во Украина, која е во фокусот на изборната кампања.
Ова е невообичаено затоа што, по правило, изборите во Бугарија, дури и оние за Европскиот парламент, се вртат околу домашните проблеми без речиси никогаш да допираат меѓународни прашања.
Сепак, руската инвазија ја влоши длабоката поделеност меѓу русофилите и русофобите во општеството.
Од културни и историски причини, Бугарија е една од земјите на ЕУ со најголем удел на симпатии кон Русија.
Проруските политичари од левицата и националистичкиот спектар инсистираат на прагматизам и „неутралност“ во однос на конфликтот и се противат на каква било воена помош за Украина.
Спротивно на тоа, традиционалните десничарски партии, а исто така донекаде новодојдената „Проддолжуваме со промената“, апелираат на јасна проевропска и проевроатлантска позиција на земјата, која отфрла какво било приближување со режимот на Путин.
Од почетокот на војната, односите со рускиот гасен гигант „Гаспром“ станаа и јака на расправија.
Претседателот Радев и неговата преодна влада, како и Социјалистичката партија, па дури и поранешните владетели на ГЕРБ, се обвинети дека имаат намера да преговараат за испораките од „Гаспром“ и со тоа да ја овековечат енергетската зависност од Русија.
Додека десницата и „Продолжуваме со промената“ арогантно ги игнорираат тешките социјални и економски последици од можниот недостиг на гас и суровини во претстојната зима.
Парадоксално, во предизборната кампања, само радикалната националистичка партија „Вазраждане“ (Преродба) отворено се изјасни за подобрување на односите со Москва. Останатите – од претседателот до ГЕРБ – се осомничени за прикриена, задкулисна заштита на руските интереси.
Ниски очекувања и разочарување
Овие два фактори – зголеменото политичко влијание на претседателот и геополитичките тензии – го оддалечуваат вниманието од трката на изборните платформи и партиските кандидати и го отежнуваат предвидувањето на исходот од изборите на 2 октомври.
На крајот на краиштата, ниту претседателот официјално не поддржува некоја партија, ниту пак некоја од водечките партии официјално ја поддржува Русија. Сепак, политичката дебата во голема мера е концентрирана на активностите на претседателот и на односот кон Русија.
Последните предвремени избори во ноември 2021 година поставија рекордно низок одѕив бидејќи само 40 отсто од гласачите го искористија своето право на глас.
Некои аналитичари сега очекуваат уште помала излезност.
Голем дел од народот не разбира зошто партиите систематски не успеваат да произведат работна влада за справување со претстојната социјална криза. Нискиот одѕив на гласачите го нагризува демократскиот легитимитет на политичкиот систем.
Широко распространетите коментари дека овојпат нема да се формира влада и дека ќе се распишат нови избори кон крајот на зимата само ја зголемуваат политичката апатија.
Тоа може да им даде шанси на радикалните партии и предлагачите на уставни измени, што пак може да ја продлабочи општата политичка неизвесност во земјата.
[caption id="attachment_1118819" align="alignnone" width="815"]
Кирил Петков, лидер на ПП и досегашен премиер на Бугарија[/caption]
Избори во Бугарија: Сè што треба да знаете за четвртото гласање во земјата за само 18 месеци
Бугарија е зафатена со такви политички превирања што предвремените избори во недела ќе бидат четврти вакво гласање за само 18 месеци.
Значи, што се крие зад нестабилноста и дали има некое решение на повидок?
Како дојдовме до оваа точка?
Бугарија, која се приклучи на Европската унија заедно со соседот Романија пред 15 години, уживаше релативна стабилност до пред две години.
Но, големите, долготрајни антивладини протести ја потресоа земјата во летото 2020 година.
Луѓето ја обвинија владата на Бојко Борисов - првпат избрана во 2009 година - за корупција и за назадување на демократите.
Сепак, неговата партија Граѓани за европски развој на Бугарија (ГЕРБ) победи на планираните избори во април 2021 година.
Сепак, со 20 места помалку, Борисов не можеше да формира влада.
Навистина, ниту една партија не беше во можност да состави коалиција за да владее. Така, три месеци подоцна се одржаа предвремени избори, на кои партијата Има таков народ (ИТН) - основана од бугарскиот ТВ водител и музичар Слави Трифонов - освои тесно најмногу места.
Но, уште три месеци подоцна - во ноември - Бугарите повторно се вратија на гласачките места откако ИТН не успеа да формира коалициска влада.
Така, новата партија, “Продолжуваме со промените“ (ПП), победи и формираше коалиција со неколку други партии, вклучително и ИТН.
Но, нешто повеќе од шест месеци по формирањето на владата, ИТН се повлече наведувајќи ги несогласувањата со коалициските партнери околу буџетот и фрустрацијата од напредокот во справувањето со корупцијата.
Лидерот на ИТН, Слави Трифонов, исто така ја обвини ПП дека се обидува да го укине ветото за почеток на пристапните преговори со Северна Македонија во ЕУ, непочитувајќи ги националните интереси на Бугарија.
Коалицијата се распадна затоа што беше амалгам од партии обединети само од нивното противење на партијата на Борисов ГЕРБ, изјави Парван Симеонов, од Галуп Интернешнл Балканс, за Еуроњуз.
Кои се главните партии на изборите?
-Граѓани за европски развој на Бугарија (ГЕРБ): Десничарска партија на Бојко Борисов, кој беше премиер на Бугарија повеќе од една деценија до 2021 година.
-Продолжуваме со промената (ПП): Кирил Петков и Асен Василев ја формираа оваа нова центристичка партија дури пред една година. Таа помина шест месеци во владата пред да пропадне нејзината владејачка коалиција.
-Има таков народ (ИТН): Бугарскиот пејач и ТВ водител Слави Трифонов ја формираше оваа партија во 2020 година, именувајќи ја по еден од неговите албуми. Ги поттикна изборите во октомври кога се повлече од последната владина коалиција.
-Движење за права и слободи (ДПС): одамна воспоставена центристичка партија која првенствено го претставува турското малцинство во земјата
-Бугарска социјалистичка партија (БСП): Наследник на Бугарската комунистичка партија која беше една од партиите во најновата коалициска влада во земјата.
-Преродба (Вазраждание): проруска националистичка партија од која се очекува да има многу добро на предвремените избори во октомври.
-Коалиција на Демократска Бугарија (ДБ): Разновидна колекција од три партии -- земајќи ги зелените, либералите и десничарските демократи -- колективно познати како „урбана десница“.
-Бугарски подем (БВ): Поранешниот привремен премиер Стефан Јанев ја формираше оваа конзервативна партија во мај. Некои го опишуваат како проруски. Јанев беше разрешен од последната влада откако им препорача на Бугарите да се држат до описот на Путин за војната во Украина: „специјална воена операција“.
Кои се главните прашања за гласачите?
Најновите истражувања покажуваат дека главните грижи на Бугарите се поврзани со инфлацијата, покачувањето на цените и претстојната енергетска криза.
Тоа е затоа што годишната стапка на инфлација во земјата достигна 15% во август.
Тоа е поттикнато од зголемувањето на цените на енергијата откако Гаспром ја запре испораката на природен гас во април, бидејќи Софија одби да плати во рубли.
Во Бугарија, најсиромашната меѓу 27-те членки на Европската унија, зголемените трошоци за енергија ги принудуваат семејствата да ги намалат дополнителните трошоци пред претстојните зимски месеци за да се уверат дека има доволно пари за купување храна и лекови.
-Поврзано со ова, има и промена во она што ги тера луѓето да гласаат, велат експертите.
На минатогодишните избори, електоратот беше поделен помеѓу партиите кои ја претставуваат статус квото и оние кои ветуваа промени.
Но, војната во Украина промени сè.
„Војната во Украина предизвика ново расцеп во бугарската политика“, изјави за Еуроњуз Бугарија Димитар Ганев, социолог од организацијата за истражување на јавното мислење Тренд Истражувачкиот центар.
„Тоа е меѓу оние кои заземаат про-евро, про-атлантска позиција и оние кои имаат помек став кон акциите на Русија.“
„Некои од политичките партии го искористуваат традиционално поволниот однос на Бугарите кон Русија и бараат да соберат нови гласачи.
Зошто остатокот од Европа треба да се грижи за изборите во Бугарија?
Според политикологот Теодора Јовчева, фрактурите што ја дефинираат бугарската политика дополнително ја зајакнуваат опозицијата и со поделбата на гласовите меѓу повеќе партии што даваат предвидувања за конечниот исход е потешко.
Ова, додава таа, треба да биде предупредување за остатокот од Европа.
„Бугарија влегува во надолна спирала на избори и ова е феномен кој ги има сите шанси да се прошири во другите делови на Европа“, изјави Јовчева за Еуроњуз Бугарија.
„Причината за ова е фрагментацијата на партискиот систем. Израел и Шпанија веќе имаат слична судбина.“
„Во бугарскиот пример, сепак, интензитетот е многу посилен. Затоа, европската политичка елита има можност да научи од искуството на Бугарија и да ја цени вредноста на предвидливата и стабилна интеракција меѓу партиите.
Кој најверојатно ќе излезе триумфално од изборите во Бугарија?
Политичкиот сојуз ГЕРБ-СДС ја предводеше една од последните анкети на јавното мислење од Галуп Интернешнл претходно во септември.
Се предвидува дека ќе добие 25,8 отсто од гласовите, а потоа ја “Продолжуваме со промената“ (ПП) со 16,6 отсто.
Во меѓувреме, се прогнозира дека проруската партија Преродба (Вазраждание) и Движењето за права и слободи (ДПС) ќе добијат околу 13 отсто.
Симеонов рече дека еден од прашалниците на овие избори е што се случува со партиите на бугарскиот пејач Слави Трифонов (Има таков народ - ИТН) и поранешниот привремен премиер Стефан Јанев (проруското движење, наречено Бугарски подем)
ИТН се соочува со рекордна загуба во уделот на гласовите. За време на изборите минатата година таа беше втора по големина партија. Сега можеби ќе се бори да го достигне прагот од 4 отсто за влез во парламентот. Главниот слоган на партијата е трансформирање на Бугарија од парламентарна во полупретседателска република.
„Идејата за претседателска република не им е туѓа на многу гласачи разочарани од серијата избори без јасен стабилизирачки исход. Тие би сакале да видат поконкретен носител на политичката одговорност“, рече Симеонов.
Во Бугарија, кога владата паѓа и не може да се договори нова, Уставот вели дека претседателот мора да назначи привремен, привремен кабинет кој ќе владее до одржувањето на новите парламентарни избори.
Затоа, бугарскиот претседател, Румен Радев, регрутира три од најновите коалиции во земјата, што го прави клучна фигура во политичките превирања што ја зафатија државата ЕУ во последниве години.
