Во јули и август 2024 година, мразот на Арктичкото Море пукна под челикот на три тешки кинески мразокршачи: Ксуелонг 2, Џи Ди и Жонг Шан Да Ксуе Џи Ди. Три брода тестираа непречена пловидба во Северното Море – што беше практично и корисно, но и симболично значајно. Пораката беше јасна: Кина е присутна на Арктикот, и тоа трајно.
Таа порака не остана незабележана – руската државна новинска агенција РИА Новости објави напис во октомври 2024 година со наслов: „Арктикот станува кинески“.
Арктичкиот морски мраз пука под кинеските мразокршачи Кина долго време е ангажирана на Арктикот, вели за Дојче Веле Мајкл Пол, експерт за поморска безбедност во Фондацијата за наука и политика со седиште во Берлин (Stiftung Wissenschaft und Politik) и автор на неколку студии за геостратешкото значење на Арктикот и присуството на Кина во регионот.
„Кина е активна на Арктикот од раните 2000-ти, особено во Исланд. Сепак, Данска и САД се спротивставија на кинеското влијание, плашејќи се од неговото пренагласување“, објаснува Пол. „Затоа Кина се сврте кон другите земји во регионот, особено кон Русија. Но, поради војната во Украина, Русија е ослабена и се повеќе станува помлад партнер на Кина на Арктикот.
Кина и другите земји од регионот се ангажираат на Арктикот поради климатските промени, кои се особено изразени таму. Глобалната просечна температура во 2024 година беше за 1,5 степени Целзиусови повисока отколку во прединдустрискиот период. Според податоците на Институтот за поларни и морски истражувања Алфред Вегенер, Арктикот се загрева четири пати побрзо од остатокот на Земјата.
Како резултат на тоа, мразот на Арктикот се топи побрзо и побрзо. Според сегашните прогнози, во периодот од 2030 до 2040 година, во текот на летните месеци, би можело да дојде до речиси целосно повлекување на мразот, со што би се отвориле три нови поморски патишта, што значително би ги скратило постоечките трговски патишта меѓу Пацификот и Атлантикот.
Три нови бродски рути низ Арктикот
Една од овие рути, таканаречениот „Североисточен премин“ долж рускиот брег веќе се развива како трговски и енергетски коридор меѓу Кина и Русија. „Првенствено се работи за транспорт на гас од полуостровот Јамал во западен Сибир до Кина“, објаснува политикологот Клаус-Петер Заалбах од Универзитетот во Оснабрик, кој е и автор на студија за геостратешкото значење на Арктикот. Сепак, овој пат сè уште се користи релативно малку. „Во моментов низ него поминуваат само неколку десетици бродови годишно“, вели Залбах.
Уште посложена е северозападната рута долж брегот на Канада. Се смета дека е многу потешко за навигација од североисточниот. „Службата за истражување на Конгресот на САД се сомнева дека таа ќе стане економски исплатлива“, рече Залбах. Покрај тоа, рутата минува низ води кои Канада ги смета за нејзини територијални води и затоа го бара правото да го регулира поморскиот сообраќај, што може да предизвика политички конфликти со Русија и Кина.
Третата рута, трансполарниот бродски пат, може да се отвори во летните месеци како резултат на дополнително топење на мразот. Поминува директно низ центарот на Арктичкиот Океан и е најкратката рута помеѓу Тихиот и Атлантикот. „Исланд може да игра важна улога како логистички центар на таа рута“, вели Залбах. „Кина веќе изгради огромна амбасада во Исланд, што укажува на нејзиното долгогодишно присуство во регионот. Исланд, од друга страна, ја балансира соработката со Европската унија, Русија и Кина.
Трамп, Гренланд и Панамскиот канал
Американскиот претседател Доналд Трамп во моментов размислува за начините да го стави Гренланд под контрола на САД - план што се обиде да го спроведе за време на неговиот прв мандат и кој се вклопува во пошироката стратегија на САД од крајот на Втората светска војна.
Мајкл Пол предупредува дека кинеско-руската соработка на Северниот морски пат де факто значи дека овие две земји контролираат кој ќе може да го користи овој премин во иднина. „Затоа е разбирливо што Трамп реагира многу чувствително на ова“, вели Пол. „Тој направи нешто слично во случајот со Панамскиот канал, каде кинеските компании контролираа две клучни пристаништа на влезот и излезот од Каналот. Сега тие пристаништа се продадени на американски конзорциум.
Имајќи предвид дека и Јапонија и Јужна Кореја сакаат да го користат Северниот поморски пат, но не сакаат да бидат под руска или кинеска контрола, јасно е дека во иднина ќе се појават нови геополитички тензии.
Богати наоѓалишта во арктичкиот регион
Топењето на мразот исто така отвора можност за искористување на огромните природни ресурси на Арктикот. Според проценките на Геолошкиот институт на САД од 2008 година, Арктикот содржи околу 30% од неоткриените глобални резерви на природен гас и 13% од неоткриените резерви на нафта.
Гренланд е богат со ретки метали, клучни за производство на високотехнолошки производи како паметни телефони, електрични мотори и батерии. Покрај тоа, Арктикот содржи големи резерви на други метали, како и дијаманти, јаглен и ураниум. „Сето ова дополнително ја интензивира трката за контрола на областа“, вели Залбах.
Сепак, рударството на Арктикот претставува сериозни технички и еколошки предизвици. „Извлекувањето се одвива во екстремни климатски услови и бара логистичка инфраструктура која моментално не постои“, истакнува Мајкл Пол. „Некои локации на Гренланд се покажаа како помалку профитабилни отколку што првично се мислеше.
Воено значење
Арктикот има и големо воено значење. Бидејќи ја претставува најкратката рута меѓу Русија и Северна Америка, во случај на конфликт, руските интерконтинентални ракети би летале над таа област.
Во американската воена база Туле (сега вселенска база Питуфик) на Гренланд, САД инсталираа и одржуваат напреден систем за рано предупредување за можни ракетни напади од Русија. Покрај тоа, базата служи и како логистички центар за американски и НАТО авиони.
Во исто време, Кина го зголемува своето воено присуство во регионот. Во 2015 година, пет кинески воени бродови поминаа низ територијалните води на САД кај Алјаска. Од 2021 година, кинеските воени бродови редовно патролираат во овие води.
Во 2022 година, САД забележаа присуство на заедничка флота на руски и кинески бродови на само 160 километри од островот Киска на Алјаска. Меѓу нив беше и кинескиот разурнувач Нанчанг, опремен со 112 крстаречки и хиперсонични ракети. „Северна Америка повеќе не е безбедно засолниште“, предупредува Мајкл Пол, експерт за поморска безбедност во Фондацијата за наука и политика со седиште во Берлин.
© Vecer.mk, правата за текстот се на редакцијата
