Кога еден татко во Таџикистан го обвинил својот 15-годишен син за кражба на пари – во вредност од 50 евра – тој не го однел во полиција, ниту пак го искарал. Наместо тоа, ги врзал нозете на момчето со јаже, го влечел со автомобил и го снимал целиот настан. Тинејџерот починал од повредите.
Убиството во јули испрати шок бранови низ таџикистанското општество, каде што телесното казнување беше забрането во 2024 година. Сепак, во многу семејства во Централна Азија, физичкото казнување не е само вообичаено, туку е и норма. Шлаканици за лоши оценки, тегнењето уши за непослушност, тепањето „заради дисциплина“ – сите остануваат вкоренети во културата на родителството.
Изреката „Мое дете, мои правила“ често се користи како оправдување, прикривајќи штетни практики што честопати претставуваат злоупотреба.
Убиството на тинејџер во градот Турсунзаде, на 60 километри од главниот град на Таџикистан, Душанбе, не е изолиран инцидент. Во ноември 2024 година, таџикистанските социјални медиуми беа преплавени со снимки од баба во јужниот регион Хатлон како тепа пет деца на возраст од три до седум години со стап додека тие лежеа на подот и плачеа. Еден месец претходно, мајка во истата покраина беше снимена како јавно го тепа својот 10-годишен син додека не му покрвари носот.
Според Министерството за внатрешни работи на Таџикистан, во 2024 година биле извршени 994 кривични дела против малолетници, повеќе од 30 проценти повеќе од претходната година. Четириесет и осум од овие случаи вклучувале сериозни повреди. Со оглед на тоа што 40 проценти од 10-те милиони луѓе во Таџикистан се под 28 години, обемот на насилството е значаен.
„Според најновото демографско и здравствено истражување, 56 проценти од децата под 14 години доживеале насилство дома“, изјави за РСЕ/РЛ претставник на УНИЦЕФ во Душанбе, кој побара да не биде именуван.
Употребата на физичко казнување во родителството е честа појава низ Централна Азија. Во Узбекистан, анкета на УНИЦЕФ од 2023 година покажа дека 62 проценти од децата под 14 години биле подложени на насилна дисциплина. Ова го наведе парламентот да донесе нов закон во пролетта 2025 година со кој се забрануваат сите форми на телесно казнување од страна на родителите.
Во Казахстан, УНИЦЕФ во 2023 година објави дека 53 проценти од децата доживеале психолошко или физичко казнување. Кај малите деца на возраст меѓу една и две години, бројката изнесувала 38 проценти. Комитетот на ОН за правата на детето ја повика Астана да воведе законска забрана, која сè уште не постои.
Киргистан презема чекори за забрана на телесното казнување откако студија од 2023 година покажа дека 65 проценти од децата доживуваат насилна дисциплина дома, а 37 проценти се подложени на физичко казнување.
„Родителска неписменост“
Во последниве години, во Централна Азија се појави загрижувачки модел: некои родители физички ги злоупотребуваат и понижуваат своите деца пред камера, намерно снимајќи ги актите за да ги испратат до сопружниците или други членови на семејството. Ваквите видеа се користат за манипулирање и притисок врз роднините. Во февруари, мајка во Узбекистан беше снимена како го тепа своето бебе и се заканува дека ќе го убие од одмазда за својот сопруг. Во 2023 година, татко во регионот Ташкент во Узбекистан се снимил себеси како го клоца и дави своето мало дете за да ја мачи сопругата.
Ељас Ертајули, директор на советувалиштето „Среќно семејство“ во најголемиот град во Казахстан, Алмати, вели дека главниот проблем е родителската неписменост.
„Многу луѓе мислат: Зошто да губите време објаснувајќи што е добро, а што лошо, кога можете да викате или да се заканувате и да постигнете послушност за неколку минути“, рече Ертајули. „Агресијата кон децата е знак на родителска слабост, емоционална нестабилност и незнаење“.
„Можеби имате магистерска диплома и сте професионалец, но ако не ги знаете вредностите на семејниот живот и штетноста на одредени методи, сте неписмени во семејните односи“, рече Ертајули. „Оваа неписменост ви овозможува да ги казнувате децата без размислување“.
Мадина Шарипова, психолог и вонреден професор на Таџикистанскиот национален универзитет во Душанбе, рече дека насилството е циклично. „Децата кои растат со викање и навреди немаат друг пример. Тие ги репродуцираат истите шеми кога стануваат родители.“
Муазам Ибрагимова, детски психолог во Узбекистан, предупредува дека повтореното казнување го уништува чувството на сигурност кај детето. „Болката доаѓа од лицето кое треба да го заштити. Ја нарушува довербата и создава хроничен стрес“, објасни таа. „Децата престануваат да прават разлика помеѓу своите постапки и себеси. Тие не мислат: „Направив нешто погрешно“. Тие мислат: „Јас сум лоша.“
Резултатот, рече таа, е деструктивен поглед на светот: „(Таквите родители) го интернализираат моделот дека силата гарантира послушност. Подоцна, тие или доминираат над другите или бараат некој да доминира над нив. И така циклусот на насилство продолжува.“
Социјалните проблеми, исто така, ги влошуваат ризиците, рече Гулчехре Рахмонова, директорка на невладината организација „Правна иницијатива“ во Таџикистан.
„Голем дел од населението живее под линијата на сиромаштија. Финансиската нестабилност и недостатокот на храна, засолниште или облека создаваат огромен стрес. Агресијата се прелева врз најранливите – децата“, рече Рахмон.
Децата на работниците мигранти од Централна Азија се особено ранливи. Оставени кај роднините додека нивните родители заработуваат пари во странство, тие често се соочуваат со занемарување или злоупотреба. Во узбекистанската покраина Ташкент во март 2024 година, една жена ја претепала својата шестгодишна внука до смрт затоа што не напишала домашна задача.
Приказната за ужасната смрт на таџикистански тинејџер откако неговиот татко го влечел во автомобил стана позната само затоа што била снимена и објавена на интернет, а само дел од насилните инциденти се пријавени.
Предизвикот, велат експертите, не е само казнување на сторителите, туку и учење на семејствата дека дисциплината без насилство е и можна и неопходна.
© Vecer.mk, правата за текстот се на редакцијата
