Елон Маск ја напушти администрацијата на Трамп на почетокот на јуни 2025 година, а тоа заминување, иако донекаде најавено веќе некое време, предизвика силни реакции низ целиот политички спектар.
Маск пристигна борбено, речиси револуционерно, со голема желба да ја исчисти не само бирократијата, туку и злобните столбови на американскиот естаблишмент.
Тој успеа само до одреден степен, успеа да ја исфрли од погон УСАИД, озлогласена организација која се крие зад хуманитарната работа, додека нејзиниот главен начин на дејствување е проширување на американската хегемонија преку операции на поткопување и промена на влади.
И токму овој почетен успех на агендата на Маск го ангажираше „таканаречениот“ естаблишмент толку многу што тие мобилизираа сè што имаа против него, вклучително и тотален медиумски притисок.
Маск беше демонизиран до таков степен (и толку ненадејно) што жртвите на пропагандата отидоа дотаму што почнаа да палат автомобили Тесла во Европа и Америка!
Истиот Маск беше обожаван од истите медиуми до не толку одамна, и тој не е првиот што ја доживеа истата судбина - активистката Грета Тунберг, која храбро се обидува да ја пробие блокадата на Газа во обид да достави хуманитарна помош по море, наскоро ќе доживее слична судбина.
Секако, нивниот брод ќе биде запрен од израелската морнарица, но барем ќе привлече внимание кон, како што вели таа, геноцидот што се случува пред нашите очи.
И најголемите фаворити стануваат најголеми бабароги штом ќе се осмелат да ја преминат премолчената црвена линија. Сè се повторува одново и одново, само имињата на целните актери се менуваат.
Причините за заминувањето на Маск се поврзани со неговото несогласување со новиот, масивен законодавен предлог што претседателот Трамп го нарече „Голем прекрасен буџетски пакет“.
Тој пакет, долг повеќе од илјада страници, формално требаше да го продолжи даночното олеснување од претходниот мандат на Трамп и дополнително да ги финансира мерките за зголемена контрола на имиграцијата, но Маск многу јавно го критикуваше таквиот пристап.
Тој тврдеше дека пакетот драстично ќе го зголеми дефицитот - спротивното од она што тој лично се обидуваше да го постигне како шеф на новоформираниот Оддел за ефикасност на владата (DOGE).
Во неколку жестоки говори, Маск го нарече предлогот „одвратна гозба со свинско месо“ и „најлошата форма на политичка манипулација“ и истакна дека се чувствува измамен, особено затоа што реформирањето на федералниот буџет наводно била клучна цел на новата администрација на Трамп.
Многумина во Вашингтон, особено претставниците на таканаречената стара републиканска гарда, долго време го гледаат Маск како аутсајдер и непредвидлив играч.
Во првите месеци од неговиот мандат, Трамп јавно го пофали Маск како „човекот кој ќе ја заврши длабоката држава“ и ќе воведе строга контрола на трошењето.
Сепак, неговиот стил на работа беше доста неконвенционален: тој објавуваше идеи за укинување на агенциите и отпуштање на илјадници државни службеници преку социјалните мрежи, а наводно знаеше како да „покрене истраги“ без договор, за трошења во области каде што немал формални овластувања.
Оваа тенденција за „соло“ ги отуѓи некои од соработниците на Трамп, кои тврдеа дека Маск прави повеќе штета отколку корист на самата Бела куќа и дополнително го турка партиското мнозинство во Конгресот кон политички конфликти.
Кога контроверзниот буџетски закон беше тесно усвоен кон крајот на мај 2025 година, Маск јавно ги нападна оние во Републиканската партија кои го поддржуваа, велејќи дека ги изневериле американските гласачи и го поткопале кредибилитетот на која било долгорочна „фискална револуција“.
И беше во право, но можеби беше понаивен отколку што оставаше впечаток. Дали навистина мислеше дека Трамп ќе биде „на страната на револуцијата“? Дали не виде до кој степен Трамп може да биде идеолошки да се сврти само поради она што ќе го добие неговиот слух?
Гласачите го сакаа Маск, сакаа тој навистина да нанесе удар на навидум бесконечно длабоката „длабока држава“. А Трамп го искористи само за да му обезбеди убедлива победа, а сега го отфрла затоа што ветувањата беа лажни (како она за „исушување на мочуриштето“ во првиот мандат).
Неговото заминување беше првенствено резултат на конфликт со политичката реалност. DOGE номинално требаше да се занимава со рационализација на федералните трошоци, но Маск наскоро наиде на огромен отпор од воспоставените структури во Вашингтон.
Според некои коментари, се покажа дека самиот Маск, инаку познат по амбициозните технолошки проекти, ја потценил агилноста на политичките апарати и нивните лобистички врски.
Тој изјави дека „бирократијата го разочарала повеќе отколку што верувал дека е можно“, што укажува дека политиката, со која дотогаш немал формално искуство, го надмудрила на одреден начин.
Кога, на крајот, новиот буџетски пакет немилосрдно го зголеми националниот долг и многу пати ги надмина можните заштеди што Маск сакаше да ги спроведе, тој јавно го обвини Конгресот за саботирање на напорите за поефикасна влада.
Критичарите го протолкуваа тоа како сведоштво за наивноста на Маск: во моментот кога тој навистина почна да ги загрозува моќните интереси - од воено-индустриското лоби до фармацевтските гиганти - многумина во Републиканската партија сакаа „експериментот на Маск“ да заврши што е можно поскоро.
Негативните реакции од естаблишментот беа жестоки.
Медиумите, кои веќе нашироко ги презираа честопати неортодоксните методи на Маск и неговата склоност кон театарски претстави, го поздравија неговиот пад со големо воодушевување.
Либералната страна на американскиот политички спектар го прослави повлекувањето на Маск како „триумф на нормалноста“.
Конзервативците поблиски до традиционалниот републикански центар, особено оние кои се држат до стабилноста и соработката во Конгресот, исто така воздивнаа со олеснување бидејќи DOGE генерираше премногу контроверзии и поттикна протести против драстичните намалувања.
Особено резонираше фактот дека Маск уште во раната пролет се обиде да укине или фундаментално да реорганизира неколку федерални агенции, кои, како што тврдеше тој, се „бескорисни реликвии од политички договори“.
Голем број политичари стравуваа дека ваквите „невнимателни“ мерки ќе предизвикаат масовна мобилизација на демократските гласачи пред конгресните избори во 2026 година, кога републиканците ќе се соочат со тежок тест за задржување на своето (веќе тесно) мнозинство.
Заедно со политичкиот притисок, почнаа да пристигнуваат предупредувања од деловниот свет. Пазарната вредност на Тесла веќе значително падна до средината на пролетта 2025 година - за време на неговиот ангажман во Вашингтон, тие забележаа пад на продажбата на европскиот пазар и нагло намалување на приходите.
Инвеститорите и аналитичарите тврдеа дека Маск ги „занемарил“ клучните предизвици во производствениот синџир, а контроверзиите околу неговите политички изјави ги одвратиле некои клиенти.
Во исто време, SpaceX, ракетната компанија на Маск, сè повеќе зависеше од владини договори, а конфликтите со високи функционери (вклучително и во Пентагон) потенцијално ги загрозија идните мисии.
Скептичен дел од Волстрит тврдеше дека „политиката и високата технологија“ се некомпатибилни во начинот на кој Маск сака да ги комбинира.
Многумина му рекоа: врати се целосно да се фокусираш на своите компании или ризикувај да ги изгубиш од конкуренцијата.
На крајот на краиштата, токму овој притисок од инвеститорите, заедно со стравот дека може да се најде во средината на хаотична конгресна истрага, го натера Маск сè повеќе да сигнализира кон крајот на мај дека „наскоро ќе го заврши својот политички ангажман“.
Иако американските медиуми беа желни да го прикажат Маск како „изгубен милијардер“, не е исклучено дека сега ќе се профилира како некаков вид на свиркач.
Иако не го нападна директно самиот Трамп - дури нагласи дека „не го прекинал пријателството“ - во деновите по неговото заминување, Маск отворено го критикуваше начинот на кој е структуриран федералниот буџет, рече дека се случуваат „многу повеќе сомнителни работи“ отколку што јавноста се сомневаше и го повика фискално конзервативниот блок во Конгресот да се справи со политичарите „кои ја изневериле нацијата“.
Некои веруваат дека Маск има интерни документи или барем информации за разни примери на „трошење средства“ што ги забележал додека го водеше DOGE.
Сепак, неговиот проблем е што многу сојузници го напуштија, а некои независни експерти истакнуваат дека Маск ги преувеличувал бројките кога јавно зборувал за „стотици милијарди загуби“.
Затоа, тој би можел да презентира експлозивни податоци, но прашањето е колку пошироката јавност ќе му верува сега, со оглед на тоа што претходните извештаи од неговото министерство се покажаа како нецелосни или погрешно протолкувани.
Секако, да не ја заборавиме пропагандата што се нафрли врз него со сета своја сила.
Трамп, од друга страна, се обидува да ја убеди јавноста дека Маск е сè уште „драг пријател и надворешен советник“ и го намалува значењето на нивната разделба.
Сепак, политичките инсајдери велат дека токму внатрешниот круг на Трамп, заедно со влијателните републикански конгресмени, ја поттикнале одлуката да се „ослободи“ од Маск штом тој станал „дестабилизирачки фактор“.
Конзервативната страна на партијата била највклучена во ова, бидејќи не сакала инсистирањето на Маск на радикални намалувања и неконтролирани јавни испади да ја проголтаат партиската база.
Додека во првите месеци по инаугурацијата на Трамп во 2025 година, многумина во Републиканската партија верувале дека Маск ќе привлече нови поддржувачи поради неговата глобална популарност, реалноста го покажала спротивното: добар број гласачи се свртеле против Маск (или барем така тврдат анкетите).
Превирањата во Републиканската партија кулминираа: старите кадри, навикнати на дипломатски процедури и партиска дисциплина, не можеа да го толерираат Маск како „фриленсер“.
Тој буквално ги навреди оние што гласаа за „големиот и убав“ буџетски пакет, а тие не го заборавија неговото озлогласено фијаско во Висконсин, каде Маск користеше големи донации и бомбастични настапи за да се залага за републиканскиот кандидат за Врховниот суд, кој на крајот загуби со голема разлика.
За по традиционалните републиканци, сето ова беше последната капка. Затоа, тие имаа двојна корист од заминувањето на Маск: ја потиснаа неговата внатрепартиска критика и, барем привремено, го вратија впечатокот за некаков вид стабилност додека администрацијата продолжува да ги спроведува своите клучни политики.
Конечно, се поставува прашањето: што ќе се случи следно со Маск?
Како претприемач, тој се враќа на своите корени: тој веќе најави „неуморна“ работа за закрепнување на Tesla Inc. и SpaceX, а акционерите го притискаат да избегнува нови политички авантури.
Сепак, Маск покажа и претходно дека не може долго да остане надвор од центарот на вниманието.
Неговото присуство на социјалните медиуми повторно се фокусираше на идеи за технолошки решенија и футуристички проекти, но во исто време, беа забележани и критики за „ирационалното трошење на даночните пари“.
Дали навистина ќе излезе јавно со деталите за бирократските махинации или, во договор со Трамп, ќе се фокусира повеќе на непопуларните елементи во Конгресот, останува да се види.
Некои тврдат дека Маск би можел да се обиде да влијае на претстојните избори (за Конгресот) во 2026 година преку поддршка на кандидати кои ја делат неговата визија за радикално штедење и технолошка оптимизација.
Со тоа, тој би можел да влезе во отворен конфликт со водечките републикански структури, што дополнително би ја поделило веќе поделената партија.
Во секој случај, краткото, но турбулентно искуство на Маск на политичката сцена заврши со многу медиумска бучава, бројни задоволни противници и дел од јавноста што се прашува дали, и покрај сите контроверзии, навистина сакал да промени нешто (или тоа ќе го побара само кога ќе се вратат на рационалното размислување кое беше на пауза поради целосната медиумска демонизација!).
Всушност, се случи она што можеше да се очекува: политичката машина, навикната на долгорочни борби и компромисни договори, всушност лесно го проголта „ексцентричниот реформист“.
Сепак, Маск заминува во донекаде двосмислена атмосфера: од една страна, можеби ја изгуби политичката битка, но има простор да стане симбол на отпор кон растечкиот американски долг.
Притоа, тој самиот ќе одлучи дали ќе остане воздржан во своите идни постапки за да ги заштити сопствените бизнис интереси или ќе го следи патот на „свиркач“ подготвен да ја открие непријатната вистина за она што го доживеал зад сцената на кабинетот на Трамп.
Засега, реакцијата на естаблишментот изгледа јасна: тие се ослободија од Маск и „мирно“ го продолжуваат својот курс без него.
Маск, во меѓувреме, го напушта Вашингтон со горчлив вкус во устата - но сепак има милиони лојални следбеници, огромна финансиска моќ и можност наскоро да се обиде да ја редефинира својата политичка улога.
Тој беше толку сеопфатен во своите постапки што едноставно никогаш нема да му се допадне на никого „во целост“.
Но, дека се обиде да направи многу важни и големи работи, не само за Америка, туку и за светот, апсолутно го стори тоа!
(Vecer.mk VIA)
© Vecer.mk, правата за текстот се на редакцијата
