Односите меѓу Европа и Америка брзо се менуваат. Сите претпоставуваа дека ќе биде така, но ова големо „замрзнување“ на трансатлантските односи се случува многу побрзо од очекуваното.
Се разбира, иако некои го гледаат ова како длабок јаз меѓу Европа и САД, всушност станува збор за многу истакнати некомпатибилности (во економска, идеолошка и речиси секоја смисла) помеѓу постоечката, главно либерална европска владејачка класа, и новата американска под Трамп, каде што тој сега има многу посилна позиција отколку што беше случајот за време на неговиот прв мандат.
Кулминацијата се случи вчера во Минхен за време на безбедносната конференција - американскиот потпретседател Џеј Ди Венс одржа многу остар говор критикувајќи го Брисел. Ова е сосема ново ниво на дивергенција и потврда дека администрацијата на Трамп сега е навистина „на Трамп“ - со други зборови, Европа повеќе не може да смета на споредни сојузници како неговиот прв потпретседател Мајк Пенс.
Очигледно е дека новата американска влада сака да види поинаква политичка структура во Европа, структура која би била слична на нејзината.
Затоа не е чудно што вчера Џеј-Ди Венс се сретна и со лидерката на германската десничарска партија АфД, Алис Вајдел, што дополнително го шокираше актуелниот европски поредок.
Секако дека не - сето тоа се сигнали дека нивниот крај доаѓа многу брзо, бидејќи вртењето грб од страна на Америка, во комбинација со големата непопуларност во нивните земји (Шолц, Макрон...), не им остава многу простор за оптимизам.
Ова е целосниот транскрипт од говорот на Џеј Ди Венс во Минхен, 14 февруари 2025 година:
„Една од работите за кои сакав да зборувам денес, се разбира, се нашите заеднички вредности. И знаете, одлично е што се вратив во Германија. Како што слушнавте претходно, бев овде минатата година како сенатор на Соединетите Држави. Се сретнав со министерот за надворешни работи Дејвид Лами и се пошегував дека и двајцата имавме различни работни места отколку што ги имаме сега.
Но, сега е време сите наши земји, сите ние кои имавме доволно среќа да ни ја доверат политичката моќ од нашите народи, да ја искористиме таа моќ паметно за да ги подобриме нивните животи.
Сакам да кажам дека имав среќа да поминам извесно време надвор од ѕидовите на оваа конференција во изминатите 24 часа и бев длабоко импресиониран од гостопримството на луѓето, и покрај тоа што сè уште бев во шок од вчерашниот ужасен напад. Прв пат кога бев во Минхен беше со мојата сопруга, која и денес е тука со мене, на приватно патување. Отсекогаш сум го сакал градот Минхен и секогаш сум ги сакал неговите жители.
Само сакам да кажам дека сме длабоко потресени и дека нашите мисли и молитви се со Минхен и сите оние кои се погодени од злото што ја снајде оваа прекрасна заедница. Мислиме на вас, се молиме за вас и сигурно ќе навиваме за вас во наредните денови и недели.
Се собираме на оваа конференција, се разбира, да разговараме за безбедноста. И ова обично се однесува на закани за нашата надворешна безбедност. Гледам многу големи воени лидери собрани овде денес.
Сепак, иако администрацијата на Трамп е многу загрижена за европската безбедност и верува дека можеме да постигнеме разумно решение меѓу Русија и Украина - и ние исто така веруваме дека е важно Европа да преземе поголем степен на одговорност за сопствената одбрана во наредните години - заканата што најмногу ме засега кога станува збор за Европа не е Русија, не е Кина или кој било друг надворешен фактор.
Она што ме загрижува е заканата одвнатре. Повлекување на Европа од некои од нејзините најфундаментални вредности, вредности што ги споделува со САД.
Бев изненаден кога еден поранешен еврокомесар неодамна се појави на телевизија и изгледаше воодушевен што романската влада штотуку ги поништи сите избори. Тој предупреди дека ако работите не се одвиваат според планот, истото може да се случи и во Германија.
Ваквите непромислени изјави се шокантни за американските уши. Со години ни беше кажано дека сè што финансираме и поддржуваме е во име на нашите заеднички демократски вредности.
Сè, од нашата политика кон Украина до дигитална цензура е претставено како одбрана на демократијата.
Но, кога гледаме како европските судови поништуваат избори и високи функционери се закануваат со поништување на други, треба да се запрашаме дали се држиме до доволно високи стандарди. И велам „ние“ затоа што искрено верувам дека сме на иста страна.
Мора да направиме повеќе отколку само да зборуваме за демократски вредности. Ние мора да ги живееме.
Во живата меморија на многумина од вас во оваа просторија, Студената војна ги спротивстави бранителите на демократијата против многу повеќе тирански сили на овој континент.
И размислете за страната во тој конфликт што ги цензурираше неистомислениците, затвораше цркви, укинуваше избори. Дали беа добри момци? Секако дека не.
И фала Богу што ја изгубија Студената војна. Изгубиле затоа што не ценеле или почитувале сè што носи слободата: способноста да изненадуваат, да прават грешки, да изумиваат, да градат.
Како што се испостави, не можете да командувате со иновации или креативност, исто како што не можете да ги принудите луѓето да размислуваат, чувствуваат или веруваат. Ние веруваме дека овие работи се поврзани.
И за жал, кога ја гледам Европа денес, понекогаш веќе не е толку јасно што се случи со победниците од Студената војна.
Гледам во Брисел, каде што комесари на Европската комисија ги предупредија граѓаните дека имаат намера да ги затворат социјалните медиуми за време на периоди на граѓански немири - во моментот кога ќе забележат нешто што го сметаат за „говор на омраза“.
Или оваа земја каде што полицијата вршеше рации против граѓани осомничени дека објавуваат антифашистички... или, се извинувам, антифеминистички коментари на интернет, како дел од „борбата против мизогинијата“ на интернет.
Гледам во Шведска, каде пред две недели владата осуди христијански активист за учество во палењето на Куранот што резултираше со убиство на негов пријател.
И судијата во неговиот случај морничаво забележа дека шведските закони, кои наводно ја штитат слободата на изразување, всушност не гарантираат – и цитирам – „слободен премин“ да се каже или направи било што без да се ризикува навреда на групата што верува во тоа.
И можеби најзагрижувачки е она што се случува во нашите многу драги пријатели, во Обединетото Кралство, каде што назадувањето во заштитата на слободата на совеста особено ги загрози основните слободи на британските верници.
Пред нешто повеќе од две години, британската влада го обвини Адам Смит Конер, 51-годишен физиотерапевт и воен ветеран, за страшното злосторство што стоел на 50 метри од клиника за абортус и молчејќи се молел три минути, не вознемирувал никого, не контактирал со никого, само молчејќи се молел сам во себе.
Кога британските службеници за спроведување на законот го забележале и побарале да знаат за што се моли, Адам едноставно одговорил дека се моли за своето неродено дете.
Тој и неговата поранешна девојка имале абортус години пред тоа. Полицајците, сепак, беа неприкосновени.
Адам беше прогласен за виновен за прекршување на новиот Закон за заптитни зони, кој ја криминализира тивката молитва и се друго што може да влијае на нечија одлука на 200 метри од установа за абортус.
Нему му беше наложено да плати илјадници фунти како правни трошоци на обвинителството.
Би сакал да кажам дека ова беше еднократен инцидент, ненамерен резултат на лошо напишан закон применет за едно лице. Но, тоа не е така.
Минатиот октомври, пред само неколку месеци, шкотската влада почна да испраќа писма до граѓаните чии домови се наоѓаат во таканаречените безбедни пристапни зони, предупредувајќи ги дека дури и приватната молитва во нивните домови може да биде кршење на законот.
Се разбира, владата ги повика примателите да ги пријават сите сограѓани осомничени за мисловно злосторство во Британија и низ Европа.
Слободата на говор, се плашам, е во пад, а во интерес на комедијата, пријатели мои, но и во интерес на вистината, ќе признаам дека понекогаш најгласните повици за цензура доаѓаат не од Европа, туку од мојата сопствена земја, каде претходната администрација се закануваше и вршеше притисок врз компаниите на социјалните мрежи да ги цензурираат таканаречените дезинформации.
Дезинформации, како што е идејата дека коронавирусот најверојатно „побегнал“ од лабораторија во Кина.
Нашата влада ги охрабри приватните компании да ги замолчат луѓето кои се осмелија да кажат нешто што на крајот се покажа како очигледна вистина.
Затоа, денес доаѓам овде не само со опсервација, туку и со понуда.
Додека администрацијата на Џо Бајден очајно се обидуваше да ги замолчи луѓето кои сакаа да го кажат своето мислење, администрацијата на Трамп ќе го направи токму спротивното, и се надевам дека ќе можеме да работиме заедно на тоа.
Во Вашингтон е на работа нов „шериф“.
И под водство на Доналд Трамп, можеби не се согласуваме со вашите ставови, но ќе се бориме да го одбраниме вашето право да ги изразите во јавноста.
Дојдовме до точка во која ситуацијата е толку лоша што во декември минатата година Романија едноставно ги поништи резултатите од претседателските избори врз основа на неубедливи сомнежи од разузнавачките служби и огромниот притисок од нејзините континентални соседи.
Како што разбрав, аргументот беше дека руската дезинформација ги отрула романските избори.
Но, би ги замолил моите европски пријатели да се обидат да ги видат работите со мала перспектива.
Можеби верувате дека е лошо што Русија се меша во вашите избори со купување реклами на социјалните мрежи.
И тоа секако го сметаме за лошо.
Можете дури и да го осудите на светската сцена.
Но, ако вашата демократија може да биде уништена со неколку стотици илјади долари дигитално рекламирање од странска земја, тогаш таа и онака не била многу силна.
Добрата вест е што всушност мислам дека вашите демократии се неспоредливо посилни од што многумина, очигледно, стравуваат.
И навистина верувам дека ако им дозволиме на нашите граѓани слободно да го кажат она што го мислат, само ќе им помогне да станат уште посилни. Што, секако, нè враќа во Минхен, каде што организаторите токму на оваа конференција им забранија на претставниците на популистичките леви и десни партии да учествуваат во дискусиите.
Повторно, не мора да се согласуваме со се или со што некој ќе каже. Но, кога политичките лидери претставуваат важен дел од гласачкото тело, наше е барем да влеземе во дијалог со нив.
За многумина од нас од другата страна на Атлантикот, се повеќе се чини дека старите, вкоренети структури на моќ прифаќаат грди, советски етикети како „дезинформации“ и „дезинформатори“, едноставно бранејќи се од можноста некој со различно гледиште да изрази поинакво мислење или, не дај Боже, да гласа поинаку или, уште полошо, да победи на избори.
Ова е, се разбира, безбедносна конференција, и сигурен сум дека сите дојдовте подготвени да разговарате за тоа колку точно ќе ги зголемите буџетите за одбрана во следните неколку години, во согласност со некоја нова цел.
Тоа е добро, бидејќи претседателот Трамп многу јасно стави до знаење дека верува дека нашите европски пријатели мора да играат поголема улога во иднината на овој континент.
Го слушате терминот „споделување на товарот“, но навистина мислиме дека е важно, како дел од заедничката алијанса, Европа да биде поактивно ангажирана додека Америка се фокусира на области во светот кои се во голема опасност.
Но, дозволете ми да ве прашам и: како воопшто ќе почнете да размислувате за вакви буџетски прашања ако не ни знаеме што браниме?
Веќе слушнав многу за тоа од кого точно треба да се одбраниш, и секако тоа е важно.
Но, она што ми е помалку јасно, а мислам и на многу европски граѓани, е токму она што е позитивниот идеал што лежи во основата на овој заеднички безбедносен сојуз, за кој сите веруваме дека е клучен.
Длабоко верувам дека нема сигурност ако се плашите од гласовите, мислењата и совеста на сопствениот народ.
Европа се соочува со многу предизвици. Но, кризата со која сега се соочува овој континент, а верувам дека сите ние се соочуваме, е криза што самите ја создаваме.
Ако бегате од сопствените гласачи, тогаш Америка не може да направи ништо за вас. Исто така, не можете да направите ништо за американскиот народ кој ме избра мене и претседателот Трамп.
За да можете да постигнете нешто вредно во годините што доаѓаат, потребни ви се легитимни, демократски мандати.
Зарем не научивме ништо за тоа како тенките мандати доведуваат до нестабилни резултати?
И толку многу вредност може да се постигне со таков вид на демократски легитимитет што, верувам, доаѓа од тоа да бидете поодговорни и отворени за гласовите на вашите сопствени граѓани.
Ако сакате да уживате во конкурентни економии, ако сакате да имате прифатлива енергија и безбедни синџири на снабдување, тогаш ви треба мандат за управување, бидејќи ќе треба да донесувате тешки одлуки за да го обезбедите сето ова.
И ние тоа многу добро го знаеме.
Во Америка не можете да стекнете демократски легитимитет со цензурирање на вашите противници или праќање во затвор, без разлика дали се тие лидери на опозицијата, скромна христијанка која се моли во својот дом или новинар кој се обидува да ја информира јавноста за фактите.
Не можете да го освоите ниту со игнорирање на фундаменталните ставови на гласачите за прашања како на пример кој има право да биде дел од нашето заедничко општество.
Од сите итни предизвици со кои се соочуваат земјите собрани овде, верувам дека нема поважен од масовна миграција.
Денес, речиси секој петти човек што живее во оваа земја доаѓа од странство, што е највисок процент во историјата.
Слична бројка, инаку, има и во САД, исто така најсеопфатна во историјата.
Бројот на имигранти кои пристигнуваат во ЕУ надвор од ЕУ се удвои меѓу 2021 и 2022 година. И оттогаш порасна уште повеќе.
Знаеме дека оваа ситуација не настана во вакуум.
Тоа е резултат на низа свесни одлуки донесени од политичари ширум континентот и на други места низ светот, во текот на една деценија.
Видовме какви ужаси предизвикаа овие одлуки вчера токму во овој град.
И повторно, не можам да го спомнам ова без да помислам на страшните жртви на кои им беше уништен убав зимски ден во Минхен.
Мислите и молитвите остануваат со сите нив. Но, зошто се случи ова на прво место?
Тоа е страшна приказна, но приказна што ја слушавме премногу често во Европа, а за жал и во Америка.
Еден барател на азил, често млад човек на дваесетина години, кој веќе и е познат на полицијата, вози автомобил во толпа и уништува заедница.
Уште колку пати ќе треба да поминеме низ такви страшни трагедии пред да го промениме курсот и да ја пренасочиме нашата заедничка цивилизација во нова насока?
Никој на овој континент не се кандидираше за функцијата со цел „да ја отвори вратата“ за милиони непроверени имигранти.
Но, знаете што направија луѓето?
Во Англија гласаа за Брегзит.
Можеби се согласувате или не се согласувате со тоа, но тие гласаа.
И сè повеќе низ Европа, тие гласаат за политички лидери кои ветуваат дека ќе стават крај на неконтролираната миграција. Се согласувам со тие грижи, но вие не мора да се согласувате со мене.
Само мислам дека луѓето се грижат за своите домови, за своите соништа, за сопствената безбедност и за способноста да си обезбедат егзистенција за себе и за своите деца.
И тие се паметни.
Мислам дека тоа е една од најважните работи што ги научив во моето кратко политичко патување.
Спротивно на она што може да го слушнете, можеби неколку планини подалеку во Давос, граѓаните на сите наши земји генерално не се гледаат себеси како „образовани животни“ или заменливи запчаници во глобалната економија.
И не е ни чудо што не сакаат постојано да се движат наоколу и упорно да ги игнорираат нивните лидери. Задача на демократијата е да одлучува за овие големи прашања на избори.
Сметам дека игнорирањето на луѓето, нивните грижи или, уште полошо, затворањето на медиумите, затворањето избори или исклучувањето на луѓето од политичкиот процес не штити ништо.
Всушност, тоа е најсигурниот начин да се уништи демократијата.
Говорењето и искажувањето мислења не е мешање во изборите, дури и кога тие ставови ги искажуваат луѓе надвор од вашата земја, па дури и кога тие се многу влијателни - и верувајте ми, ова го кажувам со доза на хумор - ако американската демократија преживеа десет години од Грета Тунберг да нè прекорува, можете да преживеете неколку месеци од Илон Маск.
Но, она што ниедна демократија, без разлика дали е американска, германска или европска, нема да преживее е да им каже на милиони гласачи дека нивните мисли, нивните грижи, нивните аспирации, нивните повици за помош - не се валидни и не се ни вредни за размислување.
Демократијата почива на светиот принцип дека гласот на народот е важен.
Тука нема место за заштитни ѕидови: или го прифаќате принципот или не.
Европејци, народот има глас. Европските лидери имаат избор. И моето цврсто верување е дека не треба да се плашиме од иднината.
Прифатете го она што луѓето ви го кажуваат, дури и кога е изненадувачки, дури и кога не се согласувате со тоа.
Ако го направите ова, ќе можете да се соочите со иднината со сигурност и самодоверба, знаејќи дека нацијата стои зад секој од вас.
И тоа, според мене, е најголемиот шарм на демократијата.
Не е содржан во камени згради или луксузни хотели.
Не е ни во големите институции што ги изградивме заедно во ова општество.
Верувањето во демократија значи разбирање дека секој наш граѓанин има мудрост и глас.
И ако одбиеме да го слушнеме тој глас, дури и најуспешните битки ќе обезбедат многу малку.
Како што рече папата Јован Павле Втори, според мене, еден од најистакнатите застапници на демократијата на овој или на кој било друг континент, „Не плашете се“.
Не треба да се плашиме од сопствениот народ, дури и кога тие искажуваат ставови што се разликуваат од оние на нивните лидери.
Ви благодарам на сите. Среќно на сите и Господ да ве благослови“.
(Vecer.mk VIA)
© Vecer.mk, правата за текстот се на редакцијата
