Револуционерните научни и технички достигнувања на Алан Туринг и неговиот трагичен живот сега на многумина им се познати по филмот номиниран за Оскар „The Code Game“, како и по некои телевизиски емисии. За време на Втората светска војна, знаењето и работата на Туринг во областа на математиката и компјутерската технологија овозможиле да се декодираат тајните нацистички комуникации, но неговите достигнувања останаа малку познати.
Националниот херој, уапсен по војната и казнет поради неговата сексуална ориентација според тогашниот хомофобичен закон во Англија, бил рехабилитиран дури долго по неговата смрт.
Брилијантниот Алан Туринг бил повеќе од обичен криптолог и разбивач на кодови со трагичен живот. Тој бил визионер, брилијантен математичар, пионер на компјутерите, компјутерската технологија и вештачката интелигенција и филозоф.
Тој е роден како Алан Матисон Туринг во 1912 година во Лондон. Неговите родители го оставиле кај пријател во раното детство и отпатувале во тогашна британска Индија, каде што неговиот татко работел во државната служба. Уште пред да тргне на училиште бил фасциниран од бројките. На училиште се борел со општествени науки и англиски јазик, а во исто време покажувал интерес и голем талент за природните науки, особено математиката.
Тој се допишувал со свој пријател користејќи шифрирани пораки, па дури и играл шах според некои негови измислени правила. Дипломирал на Кралскиот колеџ, Универзитетот Кембриџ, каде што конкретно студирал теорија на веројатност.
Претходник на современиот компјутер
Како дваесет и двегодишен соработник на Универзитетот во Кембриџ, Тјуринг истражувал кои математички изјави се докажливи, а кои не, во формален математички систем. Тој докажал дека не постои алгоритам кој може да одлучи за точноста на секоја математичка изјава, а со тоа да придонесе за понатамошен развој на математичката логика. Во 1936 година, Туринг објавил труд во кој презентирал концептуален модел на универзална компјутерска машина, подоцна наречена Турингова машина, која може да пресмета секој проблем што е „интуитивно пресметлив“, кој се смета за претходник на современиот компјутер.
Тој ги истражувал можностите и ограничувањата на компјутерите во време кога сè уште немало компјутери. Во текот на следните две години, Туринг студирал математика и криптологија на Институтот за напредни студии на Универзитетот Принстон во САД, каде што докторирал по математичка логика во 1938 година под водство на најголемите светски логичари во тоа време. Потоа се вратил во Кембриџ, а потоа се вработил во Центарот за код и шифри на Владата лоциран во паркот Блечли во Блечли.
За време на Втората светска војна, Германците измислиле машина за испраќање тајни, шифрирани пораки, која ја нарекле Енигма. Тоа е машина визуелно слична на машина за пишување и работеше со комбинирање на буквите од азбуката, со што се шифрира порака.
Британците можеле да пресретнат германски радио телеграфски пораки, но се чинело невозможно да се дешифрира нивната содржина со речиси 159 милијарди можни шеми за шифрирање. Владата ги повикала Туринг и неговите соработници да ги декодираат германските шифри.
Туринг сфатил дека Енигма не може да биде поразена од човекот, па тој и неговите соработници развиле машина што ја нарекоа Турингова бомба, која била способна да ги открие сите можни комбинации на Енигма и на тој начин да ги дешифрира германските пораки. Уште во 1943 година, месечно се дешифрирале околу 84.000 пораки, а до крајот на војната биле дешифрирани над 2,5 милиони пораки.
Покрај Енигма, Туринг и неговиот тим работеле и на дешифрирање на други германски системи за шифрирање, како што е машината Лоренц, која се користела за генерирање пораки на повисоко командно ниво. Читањето германски пораки придонесе за учење за германските стратешки планови во војната, а исто така и за заштита на бродовите на Велика Британија и нејзините сојузници кои превезуваа храна, гориво и муниција од Америка и беа под постојан торпедо напад од германските подморници.
Ова доведува до значителен пресврт во Втората светска војна, а историчарите проценуваат дека кршењето на германските шифри го скрати времетраењето на војната и спасило неколку милиони животи.
Во повоениот период, елитата на научниот свет од двете страни на Атлантикот брзо ја препознала стратешката важност на појавата на универзален компјутер. Туринг започнал со работа во Националната физичка лабораторија со задача да изгради нов тип на компјутерска машина. Својата идеја за универзален компјутер ја развил уште пред Втората светска војна и, продолжувајќи ја таа идеја, презентирал проект за техничка реализација на електронски калкулатор, кој Националната физичка лабораторија го преименувал во Автоматска компјутерска машина.
Пионер на вештачката интелигенција
Подоцна работејќи на Универзитетот во Манчестер, во својот научен труд од 1950 година „Пресметувачка машина и интелигенција“, кој исто така е цитиран во филозофската литература, Туринг најпрво го разгледал проблемот со вештачката интелигенција. Тој се смета за основач на вештачката интелигенција и еден од неколкуте основачи на когнитивната наука, односно моделирање на мисловните процеси.
Тој бил водечки експонент на хипотезата дека дигиталните компјутерски машини се слични на човечкиот мозок, или – метафорично кажано – дека компјутерот е огледало на мозокот. Тјуринг предложил и тест како критериум за одредување дали компјутерот „размислува“, кој сега е познат како Туринг тест.
Во овој тест, човечки испитувач мора да ја утврди разликата помеѓу компјутер и човек врз основа на нивните одговори на различни прашања. Испитувачот комуницира со двајца соговорници: едно човечко суштество и еден компјутерски систем, без да знае кој е кој. Ако компјутерот доволно добро ја имитира човечката комуникација и го „измами“ испитувачот, тој може да се смета за интелигентен.
Значи, успехот на компјутерот во „размислувањето“ може да се мери со неговата веројатност да биде идентификуван како човечко суштество. Туринг бил оптимист и предвидел дека во иднина компјутерите ќе бидат доволно софистицирани за успешно да го поминат неговиот тест. Во исто време, тој на хумористичен начин ги истакнал ограничувањата на вештачката интелигенција: „Таа не може да биде љубезна, снаодлива, убава, да се заљубува, да има смисла за хумор, да ужива во јадењето јагоди...“
Кон крајот на својот краток живот, Туринг, со својата генијална универзалност, ја унапредил и биолошката наука, задоволувајќи ја својата детска љубопитност, кога со денови го набљудувал растењето на белите маргаритки. Меѓу другото, тој развил математички модел за опишување на морфогенезата, биолошкиот процес кој предизвикува клетките, ткивата или организмите да ја развијат својата форма, што овозможило да се објаснат некои природни феномени кај живите суштества.
Награди, обвинувања и казни
По Втората светска војна, Туринг бил награден со Орден на Британската империја и избран за член на Кралското друштво во 1951 година. И покрај неговите огромни достигнувања, Туринг бил обвинет во 1952 година за неговата хомосексуалност, која била нелегална во Англија и Велс до 1967 година, а во остатокот од Обединетото Кралство уште подолго!
Тој бил осуден за „грубо непристојност“, па наместо затвор, како метод на „лекување“ избрал хормонална кастрација, која имала големи последици по неговото физичко и психичко здравје. Животот заврши трагично. Тој починал во својот дом на 42-годишна возраст, а неговата смрт официјално била прогласена за самоубиство. Тој бил пронајден мртов покрај загризено јаболко, за кое се верувало дека било обложено со цијанид. Околностите за неговата смрт се уште не се целосно разјаснети. Јаболкото, кое се поврзува со неговата смрт, некои веруваат дека го инспирирало креаторот на логото на Apple, иако компанијата негираше каква било директна врска.
По неговата смрт пристигнаа нови признанија. Во паркот Блечли била откриена негова статуа во природна големина, а по него беше именувана улица во Манчестер. Неговиот лик е прикажан на банкнотата од една фунта, а има и Турингова награда за значајни достигнувања во областа на компјутерите. Списанието „Тајм“ го вклучи Туринг во стоте најважни луѓе кои го обликувале светот на дваесеттиот век, наведувајќи дека „секој што пишува на тастатура, отвора табела или отвора програма за обработка на текст работи на инкарнација на Туринговата машина“.
Туринг беше рехабилитиран многу подоцна. Британскиот премиер Гордон Браун, говорејќи во име на британската влада во 2009 година, јавно се извини за нефер и нехуман третман на Туринг. Четири години подоцна, кралицата Елизабета Втора објави постхумно кралско помилување за Алан Туринг. Без сомнение, Алан Туринг е една од најзначајните личности на дваесеттиот век.
© Vecer.mk, правата за текстот се на редакцијата
