Толстој, кој се смета за еден од најголемите руски писатели на сите времиња покрај Достоевски, почина на 20 ноември 1910 година.
Филозоф, благородник, воено лице, бунтовник, религиозен проповедник и татко на 13 деца - сето тоа се вклопува во возбудливиот живот на големиот руски писател Лав Николаевич Толстој.
Рамо до рамо со Фјодор Михајлович Достоевски, тој се смета за најголемиот руски писател на сите времиња, а иако двајцата биле современици, не е забележано дека размениле ниту збор.
„Толстој е генерално контрадикторен - тој беше страстен ловец, офицер, ги сакаше жените и световниот живот, а во својот дневник постојано ја признава мизогинијата - неговата одвратност кон жените и платонската љубов“, вели Ана Јаковљевиќ-Радуновиќ, доцент на Катедрата за славистика на Филолошкиот факултет во Белград.
Филозофските учења на писателот, наречени толстојизам, проповедаа апстиненција од насилство, универзална љубов, вегетаријанство, откажување од имот и физичка работа.
Собрал приврзаници од различни делови на светот, кои живееле во комуни, а најпознат меѓу нив е индискиот политичар Махатма Ганди.
Од благородничка раскош до едноставност
Толстој е роден во 1828 година во семејство на руски гроф, а животот го поминал во Царска Русија. Семејството било многу богато и имале стотици кметови и голем имот во селото Јасна Полјана, на околу 200 километри од Москва.
Токму овој имот, каде што е роден големиот руски писател, бил неговиот дом во поголемиот дел од неговиот живот.
Младиот гроф Толстој водел турбулентен живот и често се коцкал. За да заштеди пари и да си ги исплати долговите, се приклучил на војската и се нашол во Кавкаската војна (1817-1864), а подоцна и во Кримската војна (1853-1856).
„Губев на карти... Убивав мажи во војни, ги предизвикував на дуели за да ги убивам“, напиша тој.
Од војните излезе со офицерски чин и бројни одликувања.
Во 1862 година, Толстој се оженил со Софија, 16 години помлада од него, која му родила тринаесет деца - пет умреле рано.
Како што растел, постепено ги отфрлал луксузните и аристократските навики, заговарајќи поедноставен начин на живот.
Денес, на имотот во Јасна Полјана се наоѓа музеј посветен на Толстој.
Илјадници страници ремек-дела
Толстој е најпознат по двете најобемни дела што ги напишал.
Прво беше објавена „Војна и мир“ (1867-1869), а потоа и „Ана Каренина“ (1875-1877).
„Војна и мир е главниот руски роман“, вели Јаковљевиќ-Радуновиќ.
„Тоа е сеопфатен воен еп, многу детална семејна хроника и историозофски трактат - сите собрани во една голема книга“, вели тој.
Како што додава тој, „на современиот читател му е потешко да се одлучи да го прочита делото на руски класик, најчесто поради неговиот волумен“.
Делото ги испреплетува измислените херои и вистинските историски личности.
„Таму се Наполеон, Кутузов и Александар Први и тие се прикажани на ист начин како измислените ликови - Андреј Болконски, Пјер Безухов или Наташа Ростова“, вели професорката.
Јаковљевиќ-Радуновиќ забележува дека „Толстојовото разбирање за војната и нејзината логика понекогаш е контрадикторно“.
„Тој не мисли дека Наполеон или некој друг харизматичен лидер може да го промени светот, но покажува голем број херои кои мислат така“, додава тој.
Тој вели и дека самиот Толстој верувал дека „не треба да се занимаваме со цареви, министри и генерали, туку дека треба да ги бараме и проучуваме малите елементи што ги водат масите“.
Сепак, значаен дел од романот е посветен на царевите, министрите и генералите.
Јаковљевиќ-Радуновиќ додава дека Толстој не ја прифаќа теоријата дека „убиството на стотици илјади луѓе може да се оправда со волјата на еден човек, без разлика колку е тој голем или харизматичен“.
„Тој верува дека мора да постои некој природен закон кој управува со мноштвото луѓе и го нарекува дух на народот“, објаснува тој.
Во романот „Ана Каренина“, Толстој „ги прикажува најсуптилните движења на човечката душа низ приказните за неколку семејства, среќни и несреќни“, вели професорот.
„Ова е исклучителен роман за љубовта, семејството, смислата на животот и својствата на страста“, смета тој.
Веројатно најцитираната реченица од романот гласи: „Сите среќни семејства изгледаат слично, а секое несреќно е несреќно на свој начин“.
Ликовите „по природа не се ниту добри ниту лоши“.
„Генијалноста на Толстој се изразува во способноста да се следи истовременото движење на мислите и емоциите, но и нивните противречности“, вели Јаковљевиќ-Радуновиќ.
Писателот ја разоткрива „анатомијата на самозалажувањето“.
„Како човекот се обидува да ги облече своите чувства во форма прифатлива за себе и општеството, колку ниските мотивации резултираат со благородни дела и обратно, како зборовите ги маскираат вистинските намери“, додава професорот.
Прототипот на Ана Каренина во реалниот живот беше постарата ќерка на рускиот поет Александар Пушкин - Марија Александровна Пушкина.
„Ана Каренина е еден од најчесто прикажуваните романи, во таа улога се пробаа многу актерки“, потсетува Јаковљевиќ-Радуновиќ.
Меѓу нив се Вивиен Ли, Жаклин Бизе, Софи Марсо, а во најновата - од 2012 година игра Кира Најтли.
Како што додава, Грета Гарбо дури двапати ја играла - во немиот филм Љубов (1927) и во една од првите филмски адаптации со звук од 1935 година.
Сепак, најпознатата Ана е веројатно актерката Татјана Самоилова, во советскиот филм од 1967 г.
„Сите релативно успешни Каренинки се успешни на свој начин, но јас би препорачал да го прочитате романот - ништо не е толку луксузно како имагинацијата“, вели професорот.
Некои други дела на Толстој за кои можеби ќе ве интересираат:
Детство (1952)
Смртта на Иван Илич (1886)
Воскресение (1899)
„Невозможно е да се протестира во Русија“
Толстој ги опишал книжевните и уметничките принципи кои го водеа во книгата Што е уметност, која беше објавена во Русија во 1897 година.
„Уметноста мора да направи чувствата на братство и љубов кон ближните, кои сега се достапни само за најдобрите луѓе во општеството, да станат чувства на навика, инстинкт на сите луѓе“, смета тој.
Руското издание прво било цензурирано од властите, со кои писателот се согласил на компромис.
И тогаш црквата го цензурирала, што го налутило.
„Во Русија е невозможно да се протестира, ниту еден весник нема да ја отпечати“, напиша тој во предговорот на англискиот превод, кој излезе неколку месеци по оригиналот, објаснувајќи каква била судбината на книгата во Царска Русија.
Толстој жали што се согласил на компромис со властите, кои ја претвориле приказната за „штетниот земјопоседник“ во приказна за „штетен пролетаријат“.
Мислителот кој се занимавал со различни општествени науки, тој верувал дека тесноградоста е толку опасна што „човечките животи се трошат директно на уметноста, како и на војната“.
„Стотици илјади луѓе од детството го посветуваат целиот свој живот на учење како брзо да ги вртат нозете, други да научат брзо да удираат во дупки или конци, други да знаат да сликаат со бои...
„Таквите луѓе, честопати многу добри, интелигентни, способни за каква било корисна работа, се препуштаат на овие ексклузивни, омаловажувачки занимања и стануваат досадни за сите сериозни феномени на животот“, пишува Толстој во оваа книга.
© Vecer.mk, правата за текстот се на редакцијата
