Епидемиолошките студии покажуваат дека се намалува границата на почеток на пубертетот, особено кај девојчињата, а многу истражувања упатуваат дека овој тренд дополнително се забрзал по пандемијата на ковид.
Началничката на Одделот за ендокринологија и дијабетес при Клиниката за педијатрија на KBC Загреб, доц. д-р. сц. Невена Крниќ, вели дека трендот на порано започнување на пубертетот започнал во западните земји на почетокот на 2000-тите години, а потоа се проширил и во другите земји на светот.
За преран пубертет се смета развој кој започнува пред осмата година кај девојчињата или пред деветтата година кај момчињата.
„Нормален се смета развојот на секундарните полови карактеристики, како раст на градите и појава на влакнетост по осмата година кај девојчињата, односно зголемување на половиот орган и развој на влакнетост на половите региони после деветтата година кај момчињата. Исто така, нормална е и појавата на првата менструација по десеттата година. Сè што се вклопува во тие рамки се смета за уреден развој“, објаснува Крниќ.
Кога развојот започнува пред наведената возраст, тоа се смета за прерана пубертетност и бара следење. Детската ендокринологија од Загреб нагласува дека причините не се секогаш поврзани со болест.
„Прераниот пубертет кај најголемиот број деца се манифестира со порано започнување на развојот на половите обележја, како раниот развој на градите, но кај повеќето деца промените постепено напредуваат и менструацијата не настапува прерано“, вели Крниќ.
Додава дека многу студии покажале дополнително намалување на границата на почеток на пубертетот по епидемијата на ковид.
„Не се знае дали тоа е поврзано со поголем внес на храна, нездрави оброци или намалена физичка активност. Сепак, последниве пет-шест години имаме многу повеќе прегледи отколку пред 10–15 години“, изјави докторката.
Гојазноста кај девојчињата го забрзува пубертетот Еден од клучните фактори за прераната пубертетност е дебелината, вели Крниќ, и истакнува дека тоа главно се однесува на девојчињата. Објаснува дека кај момчињата тежината не е толку силно поврзана со раниот почеток на пубертетот, иако има истражувања што укажуваат дека прекумерната телесна тежина може да го поттикне и кај момчињата.
Во врска со влијанието на животната средина, вклучувајќи загаден воздух, пластика, храна и козметика, Крниќ вели дека конкретна корелација сè уште не е докажана.
Но истакнува дека низа соединенија се поврзуваат со можни штетни ефекти врз репродуктивното здравје.
„Меѓутоа, наглото зголемување на тежината, особено во предшколскиот и раниот школски период кај девојчињата, е најчест тригер за раниот почеток на пубертетот.“
Можни здравствени последици
Крниќ објаснува дека постојат разлики меѓу периферен и централен (вистински) пубертет и бенигни варијанти. Централниот пубертет е поврзан со активирање на центрите во мозокот кои го стимулираат пубертетот и следи со вообичаените физички промени.
„Иако кај најголемиот број деца причината останува непозната, кај некои може да се најдат и патолошки состојби, како тумори или генетски промени,“ додава таа.
Периферниот пубертет е поврзан со лачење хормони од надбубрежните или половите жлезди, без активирање на центрите во мозокот. „Таквото лачење хормони може да предизвика промени слични на вистинскиот пубертет, но и некои нетипични промени“, додава таа.
Повеќето деца со рани знаци на развој се целосно здрави, а дијагнозата не може да се постави со еден лабораториски резултат, туку со комбинација од клиничката слика, следење на растот, хормонски анализи и проценка на коскена возраст.
Целта е да се избегнат непотребни анализи, затоа ендокринологот ја следи динамиката на развојот и ја проширува дијагностиката само ако се појават знаци на брза прогресија или сомнеж за патолошка состојба.
Кај прераната пубертетност може да дојде до забрзано созревање на коските, што може да доведе до порано престанување на растот и пониска конечна висина од генетски очекуваната.
Лекување е потребно кај вистински прераниот пубертет, ако постои рано започнување или брза прогресија. „Терапијата овозможува привремено исклучување на центрите во мозокот кои го активираат пубертетот; по прекинување на терапијата, тие повторно се активираат и развојот продолжува. Периферниот пубертет се лекува зависно од причината, додека бенигните варијанти не се лекуваат“, вели таа.
Додава дека одлуката за лекување зависи од индивидуалната проценка.
„Ако, на пример, станува збор за девојче или момче во предшколска возраст, тогаш прегледите се апсолутно неопходни“, вели Крниќ.
За превенција на прераниот пубертет, родителите треба да се грижат за здрава исхрана, одржување нормална телесна тежина и поттикнување редовна физичка активност кај детето.
Психолошки ефект
Прераниот пубертет има и психосоцијални последици, а клиничката психологинка од Клиниката за педијатрија на KBC Загреб, Ана Богданиќ, вели дека тој е голем предизвик и за децата и за нивните семејства.
„Еден од првите знаци е интензивна емоционална реактивност, како нагли промени на расположението, раздразливост и конфликтност. Тоа е последица на хормонските промени за кои детето нема развиени механизми за саморегулација“, објаснува таа.
Истакнува дека на децата од рано школско доба им е многу важно да се вклопат во групата и да не се разликуваат од другите. „Затоа, раниот развој на градите, влакненоста и хормонските промени може да предизвикаат срам, непријатност и чувство на издвоеност. Поради овие промени, децата може да бидат изложени на потсмевање, малтретирање или непристојни коментари, што влијае на нивната самодоверба,“ вели таа.
Децата често се перципираат како постари отколку што се, што создава несогласување во комуникацијата и дополнителна фрустрација.
Истражувањата покажуваат дека раниот пубертет е особено тежок за девојчињата, додека момчињата понекогаш може да имаат краткорочни предности, како поголем раст и поголема мускулна маса.
„Но подоцна и кај нив може да се јави анксиозност, пад на расположението или несигурност, особено ако по раниот нагол раст на крајот останат пониски од врсниците“, додава Богданиќ.
Постои ризик и кај децата кои влегуваат во пубертет во нормална возраст, но се први во врсничката група.
„Важно е родителите отворено да разговараат со детето за промените што му се случуваат и да објаснат дека се нормални, само кај него се јавуваат нешто порано“, советува психологинката.
Наглите промени во расположението се резултат на хормонски промени, па важно е родителите да ги прифатат емоциите на детето, но и да постават јасни граници.
„Ако детето покажува долготрајно повлекување, тажно расположение, губење интерес или значаен пад во самодовербата, добро е да се побара совет од стручно лице – детски психолог или психијатар“, вели Богданиќ.
© Vecer.mk, правата за текстот се на редакцијата
