Во август минатата година, авион на иранската авиокомпанија „Махан Ер“ од Техеран слета во Москва.
Меѓу патниците беше Али Калванд, 43-годишен нуклеарен физичар, придружуван од четири соработници од наводната консултантска компанија „ДамавандТек“. Но, патувањето беше тајно - Иранците користеа дипломатски пасоши издадени непосредно пред патувањето.
Најмалку тројца Иранци поврзани со тајна воена единица
Според западни претставници, најмалку тројца членови на делегацијата беа поврзани со SPND, тајна воена единица под надзор на иранското Министерство за одбрана, кое САД го опишуваат како наследник на претходната програма за развој на нуклеарно оружје на Иран. Меѓу нив беше научник од SPND, поранешен директор на компанија под санкции на САД за набавка на опрема за SPND и службеник за контраразузнавање.
Истрагата на „Фајненшл тајмс“ се базира на патни документи, преписка и интервјуа со западни претставници. Беше откриено дека делегацијата посетила руски институти кои работат на технологии со двојна употреба - цивилни компоненти кои можат да имаат воена примена, вклучително и развој на нуклеарно оружје.
Во едно писмо, Калванд изразува интерес за стекнување тритиум, изотоп што ја зголемува експлозивната моќ на боевите глави и е предмет на строги правила за неширење.
Иран негира дека развива оружје и се повикува на фатва од својот врховен лидер
Патувањето се случи во време кога западните влади бележеа зголемени обиди на иранските научници да добијат чувствителна технологија од странство. Иако Западот не утврди дека Иран ја продолжил работата со оружје, САД предупредија дека Техеран презема чекори што ќе му овозможат побрзо да развие бомба ако одлучи да го стори тоа.
Експертите тврдат дека Иран со години користи стратегија на „пресметана двосмисленост“ - формално ги почитува нормите за неширење, но развива знаење поврзано со оружјето преку научни истражувања.
„Ние го сметаме за форма на програма за нуклеарно оружје“, рече Дејвид Олбрајт од Институтот за наука и меѓународна безбедност.
Иран негира дека развива оружје и се повикува на фатвата на ајатолахот Хамнеи. Тој не одговори на прашањата на „Фајненшл тајмс“ за ова патување, а Кремљ исто така не коментираше.
Калванд, кој течно зборува руски и докторирал во Киев, добил задача од Министерството за одбрана да ја организира делегацијата. Поканата од Москва дошла од 78-годишниот руски научник Олег Маслеников, кој ги поканил во една од неговите компании.
Во делегацијата биле вклучени:
Џавад Гасеми, поранешен директор на компанијата „Парадајс Медикал Пионерс“, која беше санкционирана од САД поради нејзината поврзаност со СПНД. Тој моментално раководи со компанија која снабдува опрема за нуклеарна безбедност и е поврзана со Револуционерната гарда.
Рухолах Азимирад, виш научник на СПНД и професор на Универзитетот „Малек Аштар“, исто така под европски санкции. Тој е експерт за тестирање на зрачење.
Соруш Мохташами, експерт за неутронски генератори, кој докторирал под менторство на Ферејдун Абаси-Давани, основач на СПНД и поранешен раководител на програмата Амад. Ваквите генератори се користат при детонација на нуклеарно оружје.
Амир Јаздијан, 35-годишен контраразузнавачки службеник за кој западните претставници велат дека има улога во надзор и безбедност за време на чувствителни мисии.
Сите се претставени во Русија само како вработени во ДамавандТек, основана во 2023 година. Сопругата на Калванд, Лалех Хешмати, исто така ја води МКС Интернешнл, компанија санкционирана за набавка на опрема за балистички ракети.
Останале во Русија четири дена, прашувајќи за набавката на елементи за нуклеарно оружје
Делегацијата останала во Русија четири дена. Тие ги посетија компаниите Техноексперт и Ториј, обете поврзани со Институтот Полиус, дел од рускиот државен одбранбен конгломерат Ростек.
Според експертите, ваквите посети не би биле можни без одобрение од руската безбедносна служба ФСБ.
Ториј произведува електронски забрзувачи и клистрони - уреди што можат да се користат за тестирање на нуклеарно оружје со употреба на системи со блиц Х-зраци. Ваквите системи овозможуваат симулирање на експлозија без детонирање на вистинска бомба.
Во исто време, Калванд испрати писмо до руската компанија Ритверц барајќи снабдување со тритиум, стронциум-90 и никел-63 - сите изотопи под строга меѓународна контрола. Ритверц не одговори на барањето, а FT не пронајде докази дека изотопите биле испорачани.
„Тритиумот автоматски значи оружје“, рече Вилијам Алберк, поранешен раководител на центарот за неширење на НАТО. Иако има цивилна примена, неговото барање од одбранбени извори се смета за сериозно сомнително.
„Загрижувачки е што таквите луѓе можат да имаат вакви состаноци во Русија, со оглед на состојбата на односите меѓу Иран и Русија“, рече Пранај Вади, кој беше виш директор за неширење во Советот за национална безбедност на САД до јануари 2025 година.
„Без оглед на тоа дали Русите делат компоненти или технологија, SPND е организација која би ја применила токму во развојот на нуклеарно оружје.“
Тајни методи и двосмислени описи на проекти
Со години, SPND користи тајни методи и двосмислени описи на проекти за да ги заобиколи контролите за извоз. Според Олбрајт, посетата и интересите на делегацијата би можеле да бидат насочени кон стекнување технологија за тестирање на механизмот на имплозија на нуклеарно оружје.
Иако Иран и Русија соработуваат на цивилни нуклеарни проекти со години, некои експерти веруваат дека војната во Украина би можела да ја охрабри Москва да биде помалку строга во однос на неширењето во односите со Техеран.
Во јуни, израелските сили објавија дека двапати го погодиле „штабот на нуклеарниот проект на SPND“.
Најмалку единаесет научници беа убиени во нападите, вклучувајќи ја и Абаси-Давани, кого Израел се обидуваше да го елиминира речиси две децении.
Израелското воено разузнавање тврди дека тој сè уште бил вклучен во воените аспекти на нуклеарната програма и развил систем за пренесување на знаењето на помладите генерации.
„Израел не може целосно да ја уништи нуклеарната програма на Иран“, рече Никол Грајевски од Карнеги институцијата.
„Бидејќи Иран регрутираше нови научници кои продолжуваат да работат“.
Еден месец пред неговата смрт, Абаси-Давани изјави:
„Нашата сила лежи во нашите научници“. Тоа беше порака од човек кој веруваше дека веќе го предал факелот на своите наследници, заклучува FT.
(Vecer.mk VIA)
© Vecer.mk, правата за текстот се на редакцијата
