Дали Бајден е подготвен за голема војна во Азија? А Вашингтон?
Кога американскиот претседател Џо Бајден кажува нешто значајно, тоа е вест што брзо се шири - тој сè уште е претседател на САД - но знаејќи ја хронологијата на неговите „значајни изјави“, секогаш е добро да се почека половина час до еден час и да се види како ќе реагира американскиот Стејт департмент.
Имено, тие веќе во неколку наврати имале вакви „интервенции“ каде Бајден би рекол нешто, а веднаш би го „гаснеле“ огнот со давање аргументи од типот „Она што всушност сакаше да каже претседателот е ...“.
Очигледно, тоа не му изгледа добро на самиот Бајден (79), ниту на ситуациите кога претставниците на Белата куќа брзо ги спречуваат новинарите директно да го прашаат нешто, нешто што би било надвор од однапред подготвени текстови.
Но, сè додека ваквиот однос одговара на владејачкиот систем во Вашингтон, тој ќе остане таков, а доколку Бајден може да го стори тоа, не би било изненадувачки ако тој повторно биде номиниран за претседател во 2024 година.
Сепак, „проблемот“ е што Бајден понекогаш кажува работи што мисли - или мисли дека треба да ги мисли.
Денеска имаме нов случај.
Бајден е во повеќедневна посета на Азија, каде планира средби и договори со голем број сојузнички земји, а главната цел на овој американски ангажман во Азија е зајакнување на сегашниот судир со Кина.
Од кажаното може да се заклучи дека САД се подготвуваат за конфликт со Кина.
Бајден денеска од Јапонија изјави дека Кина „флертува со опасност“ поради Тајван.
Па, тоа е изјавата што се очекуваше, но Бајден продолжува и вели дека САД се подготвени воено да интервенираат и да го заштитат островот во случај на кинески напад.
Тоа е веќе проблематично, не само во контекст дека може да биде навестување за вооружен конфликт меѓу двете нуклеарни сили, кои се и двете најголеми економски сили во светот, туку и од дипломатски и правен аспект.
[caption id="attachment_1063033" align="alignnone" width="962"]
Википедија, Бајрон Шумакер, претседателот Никсон се ракува со Чоу Енлаи кој стои на подножјето на скалите на рампата на Air Force One, додека Пет Никсон и кинеските претставници стојат во близина, 21 февруари 1972 година, симболично ставајќи крај на 17-годишната кинеско-американска тензија[/caption]
Да потсетиме, по кинеската граѓанска војна меѓу комунистите и националистите, во која победија комунистите, целата копнена територија стана комунистичка Кина, но националистите никогаш не беа целосно поразени и се засолнија на островот Тајван.
Војната заврши со навестување на Соединетите Држави дека директно ќе им се придружат на поразените кинески националисти доколку комунистичка Кина започне напад врз Тајван.
Очигледно, Кина отстапи затоа што во тоа време, САД беа многу поголема воена сила, всушност најголема, бидејќи беа единствените што поседуваа нуклеарно оружје.
Но, со текот на времето, САД мораа да се доближат до Кина за да ја одвојат од Советскиот Сојуз, односно да спречат формирање на огромен комунистички блок.
Тие успешно ги искористија советско-кинеските судири (главен архитект на планот беше американскиот државен секретар Хенри Кисинџер, а планот беше спроведен во пракса од претседателот Ричард Никсон по негова наредба) и успеаја да ја добијат Кина на своја страна.
Секако, Американците мораа да им дадат нешто на Кинезите, па во 1972 година го усвоија т.н. „Политика на една Кина“.
Што вели таа?
Според политиката на една Кина, Соединетите Држави признаваат дека Комунистичката партија на Кина (ККП) е единствената легална власт во цела Кина и ја прифаќаат (иако не ја поддржуваат) позицијата на ККП дека Тајван е составен дел на Кина.
Но како?
Значи Тајван очигледно не е „интегрален дел од Кина“ и тоа им е јасно на сите релевантни страни?
Точно, но правно гледано, во 1972 година, САД се согласија на таков аранжман за да ги развеселат властите во Пекинг, а овие возвратија со прекин на соработката со СССР.
И како воопшто функционираше таа политика, дипломатски гледано?
Така, САД имаа своја дипломатска мисија само во Пекинг.
А во Тајван?
Тие ја продолжија соработката со Тајван, која е интензивна, само што се смета за неофицијална.
Во секој случај, тоа е како што е, а „Политика на една Кина“ се смета за една од најважните политики денес.
Ова е фундаментална ставка која (на некој начин) гарантира опстанок на специјалниот однос што постои меѓу САД и Кина.
Овој однос може да биде критикуван, но несомнено е дека е од суштинско значење за функционирањето на денешниот свет.
[caption id="attachment_1063034" align="alignnone" width="983"]
Насловна страница на Гардијан на 22 февруари 1972 година која го покрива патувањето на Никсон. Фотографија: Ричард Нелсон / Гардијан[/caption]
Алтернативата е најверојатно војна бидејќи моментот кога САД веќе не „признаваат“ (официјално) дека Тајван е дел од Кина е моментот кога Пекинг веројатно би почнал да се обидува воено да го преземе Тајван, (што е потенцијално потешко бидејќи САД не само што одржува „неформални“ интензивни односи со Тајван, веќе значително го вооружува).
И јасно, сега гледаме каде е потенцијалниот проблем со изјавата на Бајден (дури и да беше искрен!).
Тој вели дека е подготвен воено да го брани Тајван, но Тајван, што се однесува до правното толкување на американското право, не постои - односно постои - како една од кинеските провинции!
Интересно е што говорот на Бајден во Токио дури започнува со тврдењето дека „американската политика кон Тајван не е променета“, но ова е втор пат во последните неколку месеци да му се случи ваков „гаф“.
Или можеби тоа воопшто не е гаф?
Можеби Бајден, кога вели дека „американската политика кон Тајван не е променета“, всушност е сосема искрен, а тоа е политиката на застанување на воената страна на Тајван - односно официјалната „Политика на една Кина“ не е ништо друго туку политика. (како што и се претпоставува) создадена не за да се придржува до неа, туку само за да се спречи создавање голем комунистички блок, да ја оддели Кина од тогашниот СССР.
Меѓутоа, САД претходно барем се грижеа да не ја доведуваат во прашање споменатата политика во јавните коментари.
Очекувано, кинеската реакција на говорот на Бајден пристигна многу брзо.
Портпаролот на кинеското Министерство за надворешни работи Ванг Венбин рече:
„Тајван е неотуѓив дел од кинеската територија... Нема простор за компромиси или отстапки. Понатаму, прашањето за Тајван и Украина е суштински различно. Споредувањето на овие две е апсурдно. Уште еднаш ги повикуваме Соединетите Држави да се придржуваат до принципот Една Кина.“
Тој се повика на изјавата на Бајден во која американскиот претседател ја спореди руската агресија врз Украина со кинеската (според неговата планирана) агресија врз Тајван.
Во својот говор, Бајден ги поврза двете ситуации во една, заканувајќи им се и на Русија и на Кина од Јапонија.
Тој рече дека Русија мора да биде максимално казнета (економски) за Кина случајно да не помисли да започне нешто слично против Тајван.
Но, тогаш еден од новинарите го праша дали САД воено ќе го бранат Тајван доколку Кина го нападне, имајќи предвид дека САД во моментов не ја бранат воено Украина, на што Бајден одговори:
„Да, тоа е нешто на што се обврзавме. Идејата дека Тајван може да биде окупиран со сила... едноставно не е соодветна. Тоа би ја нарушило ситуацијата во целиот регион, слична на онаа што ја имаме во Украина“.
Овој пат на американскиот Стејт департмент му требаа само неколку минути да се огласи и да се обиде да ги поправи изјавите на Бајден.
Но, можеби ова веќе не се гафови на Бајден, туку вистинска промена на политиката за која Бајден знае, но - тактички - сè уште не е објавена во јавноста.
Да споменеме дека некои во Азија вршат притисок врз Вашингтон барајќи од нив јавно да се изјаснат што планираат да направат со Тајван во случај на кинески напад.
Поранешниот јапонски премиер Шинзо Абе рече дека САД треба „јасно да ги кажат“ своите ставови.
Но, други сепак (поразумно) мислат дека тоа би можело да биде многу опасно бидејќи може да предизвика кинески напад.
Точно е дека САД го вооружуваат Тајван, но точно е и дека Кина секој ден станува се помоќна воена сила.
Во последните фази на кинеската граѓанска војна, комунистите не можеа да ризикуваат да влезат во војна со Соединетите држави.
Тие не сакаат ниту денес, но не им е целта да војуваат со САД - нивната вистинска цел е да се зајакнат толку многу што САД нема да се осмелат да го бранат Тајван.
Фото: Doug Mills
