Длабоко во Хималаите, стотици километри од густо населените брегови на Кина, остра кривина во оддалечена река ќе стане епицентар на еден од најамбициозните и најконтроверзни инфраструктурни проекти денес.
Кина планира да изгради хидроенергетски систем вреден 168 милијарди долари таму, кој треба да произведува повеќе електрична енергија од кој било друг во светот, што е клучно за иднината во која Пекинг ја гледа доминацијата на електричните возила и моделите на вештачка интелигенција што бараат енергија.
Проектот, за кој силно се залага кинескиот лидер Си Џинпинг, останува обвиен во тајност и покрај потенцијално далекусежните последици за регионот и соседните земји, пишува CNN.
Експертите се согласуваат дека системот, сместен во долниот тек на реката Јарлунг Цангпо во Тибет, ќе претставува невиден инженерски подвиг. Планот вклучува тунелирање низ планината за да се искористи падот на надморската височина од дури 2.000 метри.
Ова би ѝ дало на Кина контрола врз моќната река во регионот позната како „водната кула на Азија“, и тоа во време кога безбедноста на снабдувањето со вода станува глобален приоритет. Иако проектот би можел да ѝ помогне на Кина, како најголем емитер на јаглерод во светот, да ја намали својата зависност од јаглен, неговата изградба се заканува да уништи уникатен екосистем и домовите на домородното население.
Во исто време, десетици милиони луѓе во Индија и Бангладеш зависат од таа река, а влијанието врз рибарството и земјоделството низводно останува неистражено.
Стратешка игра на покривот на светот
Во Индија, медиумите веќе го нарекоа проектот потенцијална „водена бомба“, а неговата близина до спорната граница меѓу двете нуклеарни сили го прави нова фокусна точка во долгогодишниот територијален спор. И покрај огромните влогови, проектот останува обвиен во тајност, што само ги продлабочува сомнежите за намерите на Пекинг.
Информациите собрани од официјални извештаи и отворени извори укажуваат на сложен систем од брани, акумулации и подземни хидроелектрани поврзани со тунели.
„Ова е најсофистицираниот, иновативен систем на брани што планетата некогаш го видела“, рече Брајан Ејлер, директор на Програмата за енергија, вода и одржливост во Центарот Стимсон во Вашингтон.
„Тоа е исто така најризичното и потенцијално опасно.“
Кинеското министерство за надворешни работи во изјава за CNN изјави дека проектот „претрпел децении длабинско истражување“ и дека „се спроведени темелни мерки за инженерска безбедност и заштита на животната средина за да се осигури дека нема негативно да влијае на низводните области“.
Министерството додаде дека Кина „одржува транспарентност“ и „отворени линии на комуникација со земјите низводно“.
Но, покрај енергетската независност, Пекинг веројатно има и други приоритети - зајакнување на контролата врз спорните граници и регионите со етнички малцинства.
„Ако ги поврзете точките на развојот на инфраструктурата на Кина во Хималаите... тие се стратешки поставени“, рече Риши Гупта од Институтот за политика на Азиското општество во Њу Делхи.
„Проектот е усогласен со пошироката цел на Кина да ги користи своите природни ресурси за да ја консолидира контролата врз критичните региони како што се Тибет и неговите граници“.
Борбата за моќ во Хималаите
Реката Јарлунг Цангпо, највисоката голема река во светот, прави драматичен свиок во форма на потковица на еден дел по должината на границата со Индија, каде што губи околу 2000 метри надморска височина во дел од само 50 километри.
Се проценува дека падот има потенцијал да генерира околу 300 милијарди киловат-часови електрична енергија годишно, што е околу три пати повеќе од кинеската брана Три клисури, моментално најмоќната во светот.
Јан Жијонг, поранешниот претседател на PowerChina, изјави во 2020 година дека проектот „не е само иницијатива за хидроенергија“, туку и проект за национална безбедност.
Иако за него се зборуваше со децении, се сметаше за премногу предизвикувачки. Сега сателитските снимки и други извори потврдуваат дека подготвителните работи се во полн ек, а официјалната изградба започна во јули.
Проектот се соочува со огромни геолошки ризици. Областа е една од сеизмички најактивните во светот, а лизгањата на земјиштето и поплавите предизвикани од топењето на глечерите се опасност.
„Предизвикот ќе биде да се изгради систем што може да го ублажи или избегне безбедносниот ризик“, вели Ејлер.
Иако кинеските инженери се меѓу најдобрите во светот, нивните вештини ќе бидат ставени на невиден тест.
„Едноставно е зачудувачки што би се обврзале да го изградат ова во толку предизвикувачка геополитичка и геотехничка средина“, рече Дарин Маги, експерт за кинеска хидроенергија.
„Ако кинеското раководство сега е уверено дека може да се справи со водечките светски развивачи на вештачка интелигенција... убаво е да имате практично неограничен извор на електрична енергија во вашиот џеб.“
„Проектот е усогласен со пошироката цел на Кина да ги користи своите природни ресурси за да ја консолидира контролата врз критичните региони како што се Тибет и неговите граници.“
Цената на напредокот: Екологија и луѓе
Кина има долга историја на градење контроверзни брани, како што се Трите клисури, кои раселија повеќе од милион луѓе. Сега се подготвува слично сценарио во еколошки исклучително чувствителен регион.
Големата кривина на реката Јарлунг Цангпо е опкружена со најдлабокиот кањон во светот, дом на древни шуми и загрозени видови како што се бенгалски тигри и црвени панди.
„Големата кривина на Јарлунг Цангпо е еден од најзначајните геолошки и еколошки феномени на планетата“, вели Рут Гембл, историчарка за животна средина од Универзитетот Ла Тробе. Научниците и активистите со години предупредуваат на опасностите, а Германското здружение за човекови права ја обвинува Кина за кршење на сопствените закони за заштита на природата.
Проектот, исто така, длабоко ќе го наруши животот на локалното население, вклучувајќи ги и домородните народи Монпа и Љоба. Кинеските власти признаа дека ќе биде потребно „преселување на локалните заедници“, а снимките на социјалните медиуми веќе покажуваат конвои камиони кои ги носат жителите во нови населби поблиску до индиската граница.
„Селењето ги одзема луѓето и работите, но сеќавањата остануваат“, напиша една жена која мораше да се исели.
Додека Пекинг ветува дека ќе ги почитува правата и културата на засегнатите жители, критичарите се плашат од присилно раселување и уништување на традиционалните начини на живот.
„Луѓето би можеле да се соочат со присилно раселување од своите предци... уништувајќи ги локалните извори на приход и локалната еколошка рамнотежа“, предупредува Темпа Гјалцен Замла од Институтот за тибетска политика.
„Водна бомба“ и стравовите на соседите
Загриженоста е најголема низводно, во Индија, каде што Јарлунг Цангпо станува Брамапутра - река од која зависат милиони луѓе. Највисокиот функционер на индиската држава Аруначал Прадеш предупреди дека браната е „егзистенцијална закана“ и дека Кина би можела да ја користи како „водена бомба“, ослободувајќи или задржувајќи вода по своја волја.
Во Њу Делхи велат дека „внимателно ја следат“ ситуацијата. Кина веќе има контроверзна историја на управување со брани на реката Меконг, каде што е обвинета за предизвикување суши низводно, што Пекинг го негира.
Кинеските експерти тврдат дека браната би можела да помогне во контролата на поплавите, голем проблем во Индија и Бангладеш.
Но, без транспарентност и соработка, ризиците ги надминуваат потенцијалните придобивки.
„Иако браната потенцијално би можела да ги регулира монсунските поплави, лошото управување - како што се ненадејните испуштања на вода - би можело да ги зголеми ризиците од поплави“, вели Анамика Баруа, професорка на Индискиот институт за технологија во Гувахати.
Поттикната од плановите на Кина, Индија сега го промовира својот проект за брана на истата река, што предизвика отпор од локалните домородни заедници.
„Тие постојано велат „Кина ова“ и „Кина она“, но ние дури и не знаеме што гради Кина“, рече Тагори Мизе, портпарол на локална група земјоделци.
Експертите предупредуваат дека оваа ситуација би можела да доведе до опасна трка во вооружувањето на браната.
„Ако двете земји би можеле да соработуваат... тогаш би можел да се избегне одреден ризик“, заклучува Ејлер.
Инаку, за реката, „трката за изградба на брани меѓу Индија и Кина е трка до дното“.
© Vecer.mk, правата за текстот се на редакцијата
