Романија го доби својот РОБИН ХУД? Приказна за Кралот на тињата кој индустриска пустелија ја претвори во свој Ел Дорадо.
Според романското обвинителство, Даниел Болдор е криминалец кој се збогатил со извоз на тиња за која тврдел дека е концентрат на вредни метали. За неговите сонародници Роми тој е херој кој ги спасил од мизерија. За дел од романската јавност „контроверзниот бизнисмен“ е „еколошки“ Робин Худ, затоа што им го врати ѓубрето на оние кои Романија ја направија депонија.
Годинава се очекува правосилна пресуда во постапката што ја покрена јавното обвинителство во романскиот град Констанца во 2018 година против Даниел Болдор, осомничен за перење пари, царинска измама, фалсификување документи, собирање и транспортирање на опасен отпад и затајување данок. Доколку биде осуден, на Болдор му се заканува казна затвор до десет години за наведените криминални дела, кои на прв поглед изгледаат како типична биографија на друг во низата „контроверзни бизнисмени“.
Сепак, оваа приказна е далеку од типична и има неколку верзии.
Јавниот обвинител во овој процес, Теодор Нита, тврди дека Даниел Болдор е криминалец кој ја извршил една од најголемите измами во историјата на посткомунистичка Романија, но и дека тој е „многу паметна личност, чија најголема вештина е да се претстави како чесен човек“.
Спротивно на тоа, за жителите на неговото родно место, рударскиот град Баја Мара во Трансилванија, каде што живеат повеќето Роми, Болдор е херој кој ги спасил луѓето таму од тешка сиромаштија и им го вратил достоинството.
Третата верзија присутна во романската јавност го претставува Болдор како „еколошки“ Робин Худ, кој заедно со сиромашните ги „веслал“ богатите со превртување на протокот на опасен отпад. Според оваа варијанта, наместо да го увезува, како и многу негови сонародници во договор со странски компании, отпадот што ја претвори Романија во депонија, тој извезува купишта бескорисна трансилванска тиња низ целиот свет. Ја продавал на странски компании „под името“ дека се концентрати на вредни метали и направил богатство не само за себе, туку и за многу свои соседи.
Четвртата верзија доаѓа од самиот Даниел Болдор, кој изјавува:
„Јас не сум цигански криминалец, јас сум циган што изградил корпорација од светска класа. За разлика од европските невладини организации кои инсистираат да не нарекуваат Роми, но ништо не направиле за нас и ги ставаат парите за тие проекти во свои џебови, јас се нарекувам себеси и моето семејство Цигани, но овие Циганите овде возат БМВ и живеат во луксузни куќи благодарение на мене. Државата ништо не направи за овие луѓе, а сега откако станав преголем играч, државните мафијаши сакаат да ме исфрлат од игра, па да продолжат да заработуваат од ѓубрето со кое се гушеа. Романија“.
[caption id="attachment_1214342" align="alignnone" width="935"]
Даниел Болдор во Ферсиг, Романија. Фотографија Алекс Клап[/caption]
Ел Дорадо под ѓубрето
Оваа сага за ѓубре, во која патриотизмот, корупцијата, криминалот и, како што ќе се покаже, лицемерието се далеку подалеку од границите на Романија, се испреплетени по истата цена, започнува уште во 1970-тите.
Во тоа време, во непосредна близина на градот Бија Маре (се наоѓа во близина на границата со Украина и Унгарија), целосно работеше државното претпријатие „Купрум“, тогаш најголемиот метален комплекс во Европа, кој месечно обработуваше тони скапоцени руди, главно злато и бакар. По падот на комунистичкиот режим, од фабриката, која се простира на површина од околу стотина фудбалски игралишта, останаа само урнатини обраснати со плевел и голем број невработени.
[caption id="attachment_1214343" align="alignnone" width="2112"]
Николае Чаушеску со работник во металуршка фабрика во Ресита, 1970 година. Фотографија Интерфото[/caption]
Затоа, многумина почнаа да заминуваат во странство, што го направи и Даниел Болдор, кој на 24 години замина во Велика Британија во 2001 година. Се вработил како физички работник на градилиштата и на крајот започнал сопствен градежен бизнис. Партнерите од тој период го опишуваат како многу успешен претприемач, но и стегнат, кој никогаш ништо не откривал за неговите потфати. Како богат бизнисмен, Болдор се вратил во 2011 година од Британија во родното место.
Неговата верзија на приказната е дека тоа го направил за да се грижи за своите постари и болни родители. Наскоро, во разговор со еден од поранешните рудари, дознал дека Ел Дорадо се крие во мочурливата пустелија што го опкружува Биа Маре.
Имено, со секој тон обработено злато и други минерали, поранешната фабрика фрлала барем уште еден тон почва во која имало и благородни метали, но во премали количини за нивното вадење да биде исплатливо со тогашната технологија.
[caption id="attachment_1214344" align="alignnone" width="2130"]
Рударскиот комплекс за злато во Баја Маре во центарот на излевањето на цијанид во 2000 година. Фото Роберт Гемент[/caption]
Како градежен изведувач, Болдор знаел дека трговците ширум светот бараат вакви рудни концентрати, кои најмногу се користат во градежната и електронската индустрија, особено во Кина и Јужна Кореја. За разлика од обичниот индустриски отпад, кој во просек содржи само околу 4% метал, отпадот класифициран како концентрат на руда мора да содржи најмалку 30% метал.
Болдор решил да се фрли во нов бизнис и да заработи богатство од урнатини и кал. Во 2013 година ја отворил фирмата „Егзитико СРЛ“, купил голем магацин, индустриски машини и камиони и од неговото место вработил Роми за да му го вадат и пакуваат отпадот, кој почнал да го извезува како „метален концентрат“ низ светот.
[caption id="attachment_1214345" align="alignnone" width="2107"]
Дел од комплексот Cuprom во Баја Маре. Фото Алекс Клап[/caption]
Сите чесни
Процесот на тргување изгледал вака.
Ископаниот отпад бил измерен, спакуван во посебни кеси и затворен и натоварен на камиони кои го носеле овој товар до пристаништето Констанца, каде властите го подложувале на различни хемиски тестови за да добијат дозвола за извоз. Во текот на следните четири години, Болдор извезол десет милиони тони таков отпад во Кина, Сингапур, Макао, Виетнам, Јужна Кореја, Обединетите Арапски Емирати, Јужна Африка, САД, Белгија и Шпанија. Сите овие клиенти добиле лабораториски резултати кои потврдуваат дека во концентратот од тиња се пронајдени поголеми количини вредна руда.
Според официјалните документи, Болдор во споменатиот период од извезен отпад заработил повеќе од шест милиони евра. Стандардот на живеење во некогаш сиромашниот рударски град Биа Маре вртоглаво пораснал, а Болдор сè уште се шета во тренерки, иако во меѓувреме купи уште девет компании и неколку парцели во Романија, акции во ски-центар во Швајцарија и луксузен стан во Дубаи.
[caption id="attachment_1214346" align="alignnone" width="2097"]
Топилниот оџак што се наѕира над локацијата Купром во Баја Маре. Фото Александар Клап[/caption]
Проблемите започнаа во 2016 година со товарот кој беше спакуван во 123 контејнери и испратен во Кина. Во весниците се наведува дека станува збор за околу 2.700 тони руда концентрат со 39% бакар. Но, кога товарот бил прегледан од пристанишните власти во Шангај, се појавил проблематичен и бил испратен на понатамошно тестирање. Наодите од кинеските лаборатории покажале дека станува збор за обичен шут кој содржи само 2% бакар, но затоа има вишок арсен и кадмиум, кои често се наоѓаат во отпадот од рударството.
[caption id="attachment_1214348" align="alignnone" width="2110"]
Мозаик од комунистичката ера во комплексот Купром во Баја Маре. Фото Алекс Клап[/caption]
За ова Кинезите ги известиле романските власти кои наредиле јавното обвинителство во Констанца да истражи за што се работи.
Обвинителот Теодор Нита, кој ја покренал истрагата, подоцна изјавил дека на прв поглед се изгледало беспрекорно. Болдор имал сметки во најдобрите европски банки, лиценца за работа во САД, вработувал квалификувани инженери од Панама до Турција, а неговите клиенти постојано се враќале.
Според Болдор, случајот претставува обид да се стави надвор од бизнисот, направен од корумпирани истражители кои работат во име на држава која не сака да гледа паметен ромски бизнисмен како напредува.
Кога ќе го прашате за контроверзноста околу неговата пратка во Кина, Болдор укажува на тоа што се случило со другата половина. Зашто, ако навистина беше отпад, она што се случи потоа беше навистина чудно. Во 2016 година, откако нарачала половина од тињата на Болдор назад во Констанца, Коско Шипинг, кинеската државна компанија за транспорт, го запленила остатокот - повеќе од 1.000 тони - и го ставила на аукција.
Некои биле продадени на компании во внатрешноста на Кина; некои отишле во Макао; некои за малку ќе пристигнале во Малезија, пред локалните инспектори да интервенираат и да го спречат бродот што го превезувал материјалот да се закотви со образложение дека пратката содржи „опасен отпад“.
Зошто кинеската државна бродска компанија, тврдејќи дека материјалот на Болдор е токсичен, би го продавала низ југоисточна Азија?
Двајца трговци со метали со кои разговарал Гардијан ја предложија истата теорија. Пратката на Болдор немала магично акумулирана вредност.
Но, складирањето на стотици товарни контејнери за една година е скапо, а Кина барала начин да надомести дел од загубите.
Cosco Shipping не одговорил на барањата за коментар, но ако оваа теорија е вистинита, иронијата е впечатлива. Кинеската државна бродска компанија не се осмелила да го стори истото злодело што кинеската држава го изврши против Болдор: свесно продавала фалсификуван материјал.
Болодор тврдеше дека платил за физибилити студии и дека тим од 30 експерти од Пекинг го посетиле Баја Маре и утврдиле дека на неговото земјиште има метален концентрат вреден 860 милиони долари.
„Јас сум ебен предизвикувач и играч и немам што да кријам“, напиша тој.
Но, тогаш се појави друг клиент кој тврдел дека бил измамен на ист начин како Кинезите.
Роберто Сантос, директор на шпанска компанија за преработка на руда, се пожалил дека купил 112 тони бакар концентрат од Болдор за кој платил 120.597 евра. Кога пристигнала пратката, му се чинело сомнително, а стравувањата дека се работи за обично ѓубре биле потврдени со наодите во шпанските лаборатории. Тој си ги барал парите назад, но Болдор никогаш не му ги вратил.
Кога Сантос побарал рефундирање, Болдор го советувал да плати за нови рунди тестови, а потоа наводно целосно престанал да одговара. По една година помината неуспешно во обид да го прицврсти Болдор на шпански суд, Сантос се откажаl. (Според Болдор, Сантос Бартоломе е „компанија за измама“, која никогаш не му платила пари, иако тој не дал докази за ова тврдење.)
Но, затоа почнале да се јавуваат инвеститори роднини од Велика Британија и САД, кои Болдор ги убедил да инвестираат во неговиот бизнис, обвинувајќи го дека со години не добиле ниту цент од ветената заработка.
Меѓу нив биле и британските братучеди, кои почнале да се прашуваат што и да се случи со таква ветувачка инвестиција. Според нивната сметка, Болдор им рекол дека ќе си ги вратат парите, но му требаат уште 250.000 фунти. Со извесно неволност, братучедите се согласиле.
„Си рековме дека дојдовме предалеку за да се повлечеме сега“, вели еден од инвеститорите за Гардијан.
„Но, вистината е дека не сакавме да го прифатиме фактот дека влеговме директно во стапица“.
Не знаејќи за британските братучеди, Болдор собирал капитал и од други инвеститори. Еден, искусен американски бизнисмен, наведува дека бил запознаен со Болдор во 2013 година преку контакт во нафтените кругови во Лондон.
Откако полетал за Баја Маре во 2014 година, тој вели дека одлучил да инвестира повеќе од 500.000 евра во операциите на Болдор.
„Во тоа време во Кина имаше огромна побарувачка за метална руда“, вели Американецот.
„Секој добар измамник мора да има елементи на вистина во него. И ова имаше елементи на вистина во него“. (Болдор негира дека овој бизнисмен инвестирал пари во неговите проекти. И британските братучеди и Американецот тврдат дека не добиле пари назад од нивните инвестиции и велат дека Болдор не им одговарал со години.)
Обвинителот Теодор Нита по двегодишна истрага собрал докази дека отпадот што го извезува „Болдор“ е куп опасен отпад и дека компанијата „Екситико СРЛ“ има бројни лажни сметки, а во 2018 година и официјално поднел обвинение против него.
Болдор, пак, вели дека на крајот ќе испадне дека само тој е криминалец, а сите останати се чесни, наведувајќи дека во овој процес не се товари ниту еден од државните службеници кои со години одобрувале извоз на неговиот товар.
Болдор, исто така, тврди дека кинеските и шпанските компании кои го тужеле за измама го препродавале неговиот отпад понатаму низ Азија и Африка како концентрат на вредни метали.
[caption id="attachment_1214349" align="alignnone" width="1477"]
Болодор со германски инвеститори во Купром[/caption]
Пет месеци подоцна
Пет месеци по оваа сторија на Гардијан, во септември минатата година, локален романски портал за вести се појави кратка приказна. „Инвеститорите сакаат да му дадат нов живот на Cuprom“, објави порталот, прикажувајќи фотографии од Болдор како позира пред син хеликоптер, облечен во темен блејзер и сина кошула, со кафени кожени чевли и дебел часовник.
До него, пар германски инвеститори со паметен изглед во очила за сонце им се насмевнаа на камерите, подготвени да го следат Болдор во хеликоптерот.
Денес односно годинава, сеуште се чека судска одлука.
Извор: Гардијан
