Литванија: Американски сојуз што трае и во најтешки времиња

Плепите, која ја презеде функцијата амбасадор во мај 2021 година, раскажува како светот ― и нејзината улога ― се променија ‘драматично и целосно’ од нејзиното пристигнување во Вашингтон. Таа дојде во време кога Литванија се соочуваше со сериозна криза: Вилнус се бореше со масовно насочена миграција од Белорусија, што литванските власти ја оценија како организиран притисок од Минск, со цел да се дестабилизираат границите на Литванија и Полска.

Се спротивставивме. Не дозволивме таа миграција и покрај сите притисоци изградивме ограда на границата, и тоа за помалку од една година.

Овој настан, според Плепите, длабоко го смени и ставот на Европската унија кон прашањата за миграцијата, принудувајќи го Брисел сериозно да размисли за можноста од таканаречени ‘хибридни’ закани преку миграцијата.

Актуелната важност на Литванија во НАТО стана уште поочигледна во февруари 2022 година, со инвазијата на Русија врз Украина. ‘Балтичките држави беа шокирани од агресијата, особено со оглед на нашата непосредна граница со Русија’, изјави Плепите. Литванија, заедно со Естонија и Летонија, се вброи меѓу најгласните поддржувачи на Украина и ја гледа Америка како клучен гарант на слободата.

САД секогаш ги гледаме како најголем сојузник за слободата и за поддршка на Украина.

Во нејзиниот мандат, Плепите беше сведок на промените во американската политика кон Украина, од силна поддршка до поумерена медијација, зависно од администрацијата. ‘Администрацијата на Бајден имаше пристап со побрзи и поголеми воени донации на почетокот на војната, но и ставот на Трамп „мир преку сила“ е релевантен. За Литванија е важно што Америка покажува цврста позиција и водство’, нагласи амбасадорката.

Никогаш не би рекла дека имаме судири со Вашингтон околу Украина. Секој сојузник поддржува на свој начин.

Признанието на Литванија како модел-сојузник дојде и од високи американски претставници. Поради сериозните вложувања во одбраната, земјата троши 3,9% од БДП на војска ― повеќе од НАТО-таргетот од 2,5%. Вилнус планира до 2026 година да достигне дури 5,5% и значително ги надминува новите цели за одбранбена подготвеност во Алијансата.

Сме на источниот фронт на НАТО и ќе направиме сѐ за тој фронт да биде сигурен и недопрена граница. Најдоброто одвраќање е голема инвестиција во одбраната.

Балтичките држави, откако почна војната во Украина, превземаа долгорочни подготовки како за вистинска опасност. Во последниот период литванската влада, заедно со соседите, изработуваат планови за евакуација во случај на војна, мотивирани главно од маневрите на Русија и Белорусија во близина на своите граници.

Плепите сепак ги смирува стравувањата за можно директно напад, искажувајќи дека мерките се преземаат за одвраќање, а не поради непосредна закана.

Не би рекла дека сме загрижени за инвазија, но Русија се подготвува за војна и се повеќе работи на економија во служба на воената машина. Тоа не треба да го потцениме.

Таа ја објасни и контроверзната одлука на Литванија за потпишување на Отавската конвенција за забрана на мини, посочувајќи дека геополитичките реалности го наложиле таквиот потег.

Историјата на Литванија, според Плепите, има суштинска улога во разбирањето на денешната позиција на земјата. Од најголемата европска држава во 15 век, преку падот во рамки на полско-литванската унија и исчезнувањето во 18 век, Литванија повторно се врати на сцената по Првата светска војна, но беше анектирана од Советскиот Сојуз во 1940 година.

И покрај долгата подложеност под туѓа власт, идентитетот и борбата за опстанок на Литванија се обликувани токму низ американската поддршка. Литванската култура преживеа кај емигрантите во САД, а активисти од дијаспората дадоа мерлива помош на матичната земја, придонесувајќи и за падот на Советскиот Сојуз.

Откривањето на тајните клаузули од пактот Молотов-Рибентроп за префрлање на Балтикот под контрола на Москва претставувало голем удар за советската идеологија, сведочи историчарот Владислав Зубок. САД одиграа клучна улога и поради тоа што Литванија беше првата советска република што прогласи независност на 11 март 1990 година.

За нас во 20-от век, САД беа најголемиот сојузник и светилник на слободата. Верувам дека проамериканскиот дух ќе не води и во иднина.

Она што ја прави литванско-американската врска посебна, е и историјата на амбасадата во Вашингтон: отворена во 1922 година, таа 50 години останала легитимен претставник и во време на советската окупација, бидејќи американската влада никогаш не ја призна советската власт.

Иако бевме под окупација, нашите дипломати во Вашингтон работеа рамо до рамо со американската администрација, борејќи се за нашата слобода и слобода на другите.

Денес Литванија се вбројува меѓу најразвиените и најсилни држави во Европа, а во европските дебати секогаш е на страна на Соединетите држави. Особено по трагичната несреќа во март, кога четворица американски војници загинаа за време на маневри во Литванија, во земјата следуваше бран сочувство и солидарност ― како израз на искрено сојузништво со Америка.

Инцидентот ги покажа искрените чувства на Литванците кон Америка и американската војска. Цела Литванија го следеше, се надеваше и помагаше како што умее.

Во односите со другите балтички земји, таа вели дека се однесуваат како едно семејство ― понекогаш со здрава конкуренција, но секогаш со заеднички цели и солидарност.

Како во семејството: кога едни напредуваат, и ние сакаме да постигнеме уште повеќе. Тоа не придвижува напред.

Меѓу најновите достигнувања е наградата Оскар што ја доби латвискиот анимиран филм Flow, како доказ за зголемувањето на меката моќ на Балтикот и во културата. Плепите со насмевка додава дека е “одличен пример што треба да го следиме и да се трудиме и ние да стигнеме дотаму.”