Директорот на МААЕ, Гроси, кој денеска го посети Иран, во интервју за Ле Монд изрази желба неговата организација да биде вклучена во дијалогот започнат во Оман меѓу Иран и САД за иранското нуклеарно прашање. Тој изјави дека верува оти Иран е „не далеку“ од поседување нуклеарно оружје.
Иран и САД во сабота во Оман треба да одржат втор круг разговори за нуклеарната програма на Техеран, а претходно во Русија се очекува иранскиот министер за надворешни работи Абас Аракчи да се сретне со рускиот претседател Владимир Путин, пренесува Ројтерс.
Кремљ во вторникот одби да коментира дали Русија е подготвена да ја преземе контролата врз иранските залихи збогатен ураниум како дел од можниот иден нуклеарен договор меѓу Иран и САД.
Гардијан објави дека се очекува Техеран да го отфрли предлогот на САД да ги пренесе своите резерви збогатен ураниум на трета земја како што е Русија, како дел од договорот со кој Вашингтон се обидува да ја ограничи нуклеарната програма на Иран.
Што е иранската нуклеарна програма и што сакаат САД?
Американските и иранските власти одржаа индиректни разговори во главниот град на Оман, Мускат, за да се обидат да постигнат нов договор за контроверзната иранска нуклеарна програма, јавува Би-Би-Си.
Во 2018 година, Доналд Трамп ги повлече САД од претходниот нуклеарен договор меѓу Иран и светските сили и повторно воведе економски санкции, што го налути Иран.
Американскиот претседател предупреди на можноста за воена акција доколку преговорите не успеат.
Зошто на Иран не му е дозволено нуклеарно оружје?
Иран тврди дека неговата нуклеарна програма е наменета исклучиво за цивилни цели.
Тој инсистира дека не се обидува да развие нуклеарно оружје, но многу земји - како и Меѓународната агенција за атомска енергија (МААЕ) - не се убедени.
Сомнежите за намерите на Иран се појавија во 2002 година, кога беше откриено дека земјата има тајни нуклеарни постројки.
Ова беше прекршување на Договорот за неширење нуклеарно оружје (НПТ), кој го потпишаа речиси сите земји во светот, вклучително и Иран.
НПТ им дозволува на државите да користат нуклеарна технологија за невоени цели - како што се медицината, земјоделството и енергијата - но забранува развој на нуклеарно оружје.
Колку е напредната иранската нуклеарна програма?
Откако САД се повлекоа од постојниот нуклеарен договор – познат како Заеднички сеопфатен план за акција (JCPOA) – во 2018 година, Иран ги прекрши клучните обврски како одговор на повторното воведување на санкциите.
Таа инсталираше илјадници напредни центрифуги (уреди за прочистување) за збогатување ураниум, што JCPOA конкретно го забрани.
За нуклеарно оружје е потребен ураниум збогатен до 90% чистота. Според JCPOA, на Иран му беше дозволено да поседува најмногу 300 килограми ураниум збогатен до 3,67% - доволно за цивилна нуклеарна енергија и истражување, но не и за производство на бомби.
Сепак, до март 2025 година, МААЕ објави дека Иран има околу 275 килограми ураниум збогатен до 60%. Тоа е теоретски доволно за да се направат околу половина дузина оружје, доколку Иран дополнително го збогати тој ураниум.
Американските власти рекоа дека веруваат дека Иран може да го претвори тој ураниум во доволно материјал за едно нуклеарно оружје за само една недела. Сепак, тие исто така велат дека на Иран ќе му бидат потребни од една година до 18 месеци за да изгради нуклеарно оружје. Некои експерти веруваат дека „примитивен“ уред може да се изгради за шест месеци или помалку.
Зошто Трамп ги повлече САД од нуклеарниот договор?
ОН, САД и ЕУ воведоа обемни економски санкции врз Иран од 2010 година, поради сомневање дека ја користи својата нуклеарна програма за да развие бомба.
Тие санкции го спречија Иран да продава нафта на меѓународниот пазар и замрзнаа 100 милијарди долари ирански странски средства. Нејзината економија падна во рецесија, а вредноста на националната валута падна на рекордно ниско ниво, што предизвика нагло зголемување на инфлацијата.
Во 2015 година, Иран и шесте светски сили – САД, Кина, Франција, Русија, Германија и Велика Британија – постигнаа JCPOA, по повеќегодишни преговори.
Договорот, покрај ограничувањето на она што Иран може да го направи со својата нуклеарна програма, и овозможи на МААЕ да има пристап до сите ирански нуклеарни постројки и да врши инспекции на сомнителни локации.
За возврат, силите ветија дека ќе ги укинат санкциите.
JCPOA требаше да трае до 15 години, по што ќе истечат ограничувањата.
Кога Доналд Трамп ја презеде функцијата во 2018 година, тој ги повлече САД - што беше клучен столб на тој договор.
Тој рече дека тоа е „лош договор“ бидејќи не е постојан и не се однесува на иранската програма за балистички проектили, меѓу другото. Трамп повторно ги воведе американските санкции како дел од кампањата за „максимален притисок“ да го принуди Иран да преговара за нов и поширок договор.
Одлуката на Трамп беше поддржана од регионалните сојузници на САД, првенствено Израел.
© Vecer.mk, правата за текстот се на редакцијата
