Воскреснување на лавот
Изненадниот напад што Израел го изведе врз Иран во раните часови на 13 јуни започна една од најсмелите и најефикасни воени кампањи во поновата историја. Оваа мала држава, со население кое е само десетина од иранското, реализираше сложен, добро координиран превентивен удар со прецизност на цели до 1.900 километри, без да изгуби ниту еден авион или пилот. Слична демонстрација на воена моќ не е видена уште од 1967 година, кога Израел со американска поддршка ги победи армиите снабдени од Советскиот Сојуз за време на Шестдневната војна. Последиците за Блискиот Исток и светот се подеднакво пресудни.
Во првите часови од кампањата, Израел ја парализираше иранската власт, одлучна да го уништи Израел. Силите на Мосад и командоси, со соработка на локални мрежи, активираа тајна база за беспилотни летала во близина на Техеран и удрија врз иранските воздушни одбрани и ракетни рампи. Истовремено, ескадрили предводени од израелска верзија на F-35 го нападнаа нуклеарниот комплекс Натанз. Над десетина високи офицери на иранската војска загинаа, дел од нив на состанок во кој биле намамени од израелска страна. Дронови и автомобил-бомби ги елиминираа водечките научници на иранската нуклеарна програма. Подоцна истот ден беа гаѓани и нуклеарниот центар Исфахан, неколку воени и воздушни бази, и пристапите кон фабриката за збогатување на ураниум во Фордо.
Израелско-американски план за дезинформација го наведе иранскиот режим да поверува дека е безбеден. Премиерот Нетанјаху дури објави дека заминува во Атина за свадбата на својот син, додека тогашниот претседател Доналд Трамп јавно повторуваше желба за дипломатско решение и успех на разговорите во Катар закажани за 14 јуни. Операцијата, наречена „Воскреснат лав“, го затекна Техеран неподготвен. Следните 10 дена, израелските воздушни сили делуваа речиси неометано над иранскиот воздушен простор и над Сирија.
Иранската Црвена полумесечина извести дека во првите 24 часа Израел нападна во 18 од вкупно 31 иранска провинција. Додека Хамнеи се криеше во бункер, прецизните израелски удари ги разурнаа Министерството за надворешни работи, Министерството за одбрана и организацијата задолжена за управување со нуклеарната програма. Ракетни платформи, нафтени поља, складишта за гориво, воени колони, фабрики и клучни централи уште првиот ден беа срамнети со земја. Во живо беше нападнат дури и државниот радиодифузер на Иран.
Како и во 1967, Израел ја промени безбедносната карта на регионот. Еврейската држава повторно докажа дека е водечка воена сила на Блискиот Исток, клучна за американската стратегија во светот. Русија, главен снабдувач и дипломатски покровител на антивестернските режими, и овојпат ги остави своите сојузници сами. Кина, дискретен поддржувач на иранската нуклеарна програма и најголем купувач на иранска нафта, не интервенираше. Овојпат, пресудниот удар го нанесе САД.
Полноќниот чекан
Израелската неутрализација на иранските ракетни рампи драстично ја намали способноста на Иран за одмазда. Бројот и интензитетот на ракетните напади спласнаа веќе по 15 јуни. До 18 јуни, проценките беа дека Иран има истрелано преку 400 балистички ракети и околу 1.000 дронови – но помалку од 200 од нив воопшто стигнаа до израелскиот воздушен простор и сите беа пресретнати. Над 60% од ракетите беа соборени, некои дури над Ирак и Јордан благодарение на сојузничко дејствување. Листата на цивилни жртви беше намалена благодарение на предупредувањата, засолништата и строгите градежни норми: 29 загинати и 3.238 повредени, далеку под очекувањата.
Израел одамна имаше план и за евентуална операција во добро заштитената база Фордо, каде Иран збогатува ураниум на нивоа над сите цивилни потреби. Проширувањето на војната ќе значеше уште подолга интервенција со извесни ризици. Напади врз трговското бродостопанство во Персискиот Залив би покачиле цени на енергија и би можеле да го вмешаат САД директно. Ако иранскиот режим се сруши преку ноќ, регионот би се соочил со неизвесност. Администрацијата на Трамп имаше интерес да обезбеди брза, решавачка победа – и само САД ги поседуваа средствата за тоа: масивните 'bunker-buster' бомби GBU-57 и невидливите бомбардери B-2.
На 22 јуни, по десет дена борби, Трамп ја лансираше операцијата „Полноќен чекан“. Седум B-2 бомбардери полетаа од Мисури, додека друга група одвлекуваше внимание со лет до Гвам. Американската воздушна флота, над 100 летала, беа вклучени: од танкери за дополна, до придружба и нападни авиони. Подморница истрела 24 крстосувачки ракети Томахавк кон Исфахан, а B-2 уживо испуштија 14 'bunker-buster' бомби врз Фордо и Натанз. Операцијата помина без отпор; сите авиони се вратија.
Трамп, ликувајќи на социјалните мрежи, објави: „Биково око!!! Огромна штета нанесена“. Шефот на Пентагон ова го нарече историски успех, а директорот на ЦИА изјави дека иранската нуклеарна програма е ретко оштетена и дека ќе бидат потребни години за рехабилитација. Директорката на националното разузнавање тврди дека повторното градење 'веројатно ќе трае со години', а критиките на американските медиуми ги нарече „пропаганда“.
Вечерта на 23 јуни, Трамп прогласи дванаесетдневно примирје, истакнувајќи го издржливиот дух на двете земји: „Честитки за издржливоста, храброста и интелигенцијата да ја завршите оваа, што заслужува да се нарече „Дванаесетдневна војна“.“
Иран одговори со симболичен напад врз американската база Ал Удеид во Катар, а дури и при прекин на огнот испрати ракета кон Израел. Кога израелските авиони се подготвија за одмазда, Трамп ја повика Израел да се воздржи: „Имаме две земји што толку долго и толку жестоко се борат, што веќе не знаат што прават.“
Израелските авиони се вратија во базите. Примирјето остана во сила.
Победа на поразените
Израел се наоѓа во војна веќе повеќе од 600 дена од 7 октомври 2023 година наваму. Израелската стратегија го уништи иранскиот план за „прстен од оган“ – окружување на Израел со милитантни групи. Хамас е уништен во Појасот Газа. Исмаил Ханије, лидерот на политичкото крило на Хамас, беше ликвидиран во Техеран во 2024 година. Арсеналот на Хезболах, кој беше закана за севкупен напад врз израелски градови, е срушен како и нивниот лидер Хасан Насралах. Иранските сојузници во Ирак беа пасивни во 12-дневната војна; Хутите од Јемен и понатаму испраќаат ракети, но Израел ќе им одговори.
И познатиот часовник за одбројување на плоштад Палестина во Техеран, поставен во 2017 година со пророчеството на Хамнеи дека Израел ќе биде уништен до 2040, повеќе не постои. Израел го крена во воздух на 23 јуни, истовремено ставајќи крај и на иранските нуклеарни амбиции. По години попуштање кон Техеран, Америка ја врати својата моќ во регионот. Сме влезени во нова стратегиска ера.
Американските медиуми повторно се заплеткаа во парадоксот – како е можно еден неконвенционален бизнисмен и ТВ-ѕвезда да ги побие прогнозите на сите експерти? Наместо одговор, опозицијата се убедуваше дека САД сепак не победиле целосно.
Иранската пропаганда ја прогласи војната за своја победа, како и секој автократски режим во пораз. Со дезинформации и фотомонтажи тврдеа дека собориле израелски авиони, заробиле пилоти, дека градовите на Израел биле израмнети, а американската база уништена. Медиумите од Турција и Катар жалеа за иранскиот пораз, додека „Ал Џазира“ тврдеше за 'широка штета' од ирански удари – иако тоа беше лажно.
Но бројните проверени факти ја разоткрија пропагандата. Дури и респектирани западни медиуми често го занемаруваа реалниот напредок на иранската нуклеарна програма, која под администрацијата на Бајден достигна 60% збогатување на ураниум и почна инсталација на 1400 нови центрифуги во Фордо. Анализите говорат дека Иран би можел да произведе материјал за три бомби за само десет дена.
Политичкиот спектар во САД реагираше неодредено: некои аналитичари предвидуваа катастрофа, други омаловажуваа израелската отпорност и воена способност. Дел од поддржувачите на изолационизам беа отворено лути поради американскиот успех, додека дел од јавни личности ја споредуваа израелската политика со најекстремни историски примери. Поранешните функционери на администрацијата на Обама и Бајден безгласно го следеа крајот на режимот што тие порано го поддржуваа во договорите.
Тринаесеттиот ден
Дванаесетдневната војна е лекција за вистинската сила и опасноста од самообмана, на која треба да се внимава во сите западни престолнини. Политиките на западните демократии често се управувани од аналитичари и академски теории, кои не ја вреднуваат употребата на сила кога е потребно. Во САД има неколку програми за воени студии, но преку 150 за студии на мирот – што создава политика што потцртува стабилност на сметка на безбедноста и меша процес со резултат.
Неуспесите во стратегијата за Иран јасно покажаа дека ова размислување ја поткопува способноста на САД да се справи со длабоко вкоренети режими и долгорочни закани. Иранската нуклеарна програма е резултат на децении цврста идеолошка посветеност, со цел да се избрише Израел и да се осигура режимот на ајатоласите. Овие оружја би му овозможиле на режимот регионална доминација, контрола врз сунитските монархии, заплашување на Европа и избркување на Америка, 'Големиот сатана', од Блискиот Исток и Азија.
Трамп му се спротивстави на овој пристап и ги потсети Американците дека вистинската моќ доаѓа од кредибилна закана, реална способност и волја да се делува без илузии. Теориите без акција не значат ништо во кризна ситуација.
Трамп ја врати американската доминација на Блискиот Исток и го изложи Иран како слаба сила. Администрациите на Обама и Бајден ја потрошија американската сила на надеж дека режим кој ја проколнува Америка може да се купи со преговори. Но Републиканците, следејќи ја новата реалност, сфатија дека воената победа не може сама по себе да доведе до политички пресврт – но може да создаде пат кон него.
Промените во иднина може да вклучат нов ирански режим – можеби ослабен како СССР пред распадот – кој би преговарал за сопствената трансформација. Можна е и народна буна или некаков реставрација на демократија или дури и монархија. Сепак, Иран најверојатно ќе се обиде повторно да се вооружува, со поддршка од Кина, Северна Кореја или Пакистан.
На Иран му требаа децении да го испровоцира израелскиот „брз удар“. 'Тринаесеттиот ден' може да трае уште со години. Со својата централна позиција, Иран останува клучна пресвртница меѓу Евроазија и Блискиот Исток. За Кина и Русија тој е сателит во натпреварот со Западот. Влијанието на Иран ќе остане значајно, особено во контекст на зголемената конкуренција меѓу САД и Кина. Војната заврши за сега, но трајниот мир е далеку.
© Vecer.mk, правата за текстот се на редакцијата
