Трумановата доктрина се појави во контекст на повоена Европа и светот по крајот на Втората светска војна во 1945 година. Сојузот меѓу Западот (САД и Велика Британија) и Советскиот Сојуз, кој беше клучен за победата над нацистичка Германија, брзо се распадна поради идеолошки разлики и конфликтни интереси.
СССР почна да го шири своето влијание во Источна Европа, воспоставувајќи комунистички влади во земји како Полска, Унгарија и Романија, додека САД и нивните сојузници се обидуваа да ги промовираат демократијата и капитализмот.
Непосредна причина за Труманската доктрина беше кризата во Грција и Турција во 1947 година. Во Грција избувна граѓанска војна помеѓу комунистичките бунтовници, поддржани од Југославија (тогаш сè уште лојален сојузник на СССР) и монархистичката влада. Во исто време, Турција беше под притисок на Советскиот Сојуз, кој бараше контрола на Дарданелите и Босфорот, стратешки важни премини.
Велика Британија, која дотогаш им даваше финансиска и воена помош на овие земји, повеќе не можеше да ја продолжи поддршката поради сопствената економска исцрпеност по војната. Затоа Труман одлучи дека САД треба да ја преземат улогата на заштитник на западните интереси.
Дел од говорот
Во својот говор пред Конгресот на 12 март 1947 година, Хари Труман побара итна помош од 400 милиони долари за Грција и Турција и го наведе принципот што ќе стане познат како Труман доктрина. Клучната идеја беше дека САД мора „да ги поддржат слободните народи кои се спротивставуваат на обидите за потчинување од вооружени малцинства или надворешни притисоци“. Иако тој директно не го именуваше СССР, беше јасно дека советскиот комунизам беше целната закана.
Оваа доктрина означи пресвртница во американската надворешна политика. Пред тоа, САД во голема мера се придржуваа до изолационизмот, избегнувајќи вмешаност во европските конфликти, освен во случај на директна војна. Труманската доктрина сигнализираше нова, активна улога на Соединетите Држави како глобален чувар на демократијата и противтежа на советската експанзија.
Примена и последици
Првата конкретна примена на доктрината Труман беше помошта за Грција и Турција. На Грција и беше обезбедена воена и економска поддршка за да се обезбеди победа на владата над комунистите во граѓанската војна (која заврши во 1949 година), додека Турција доби средства за модернизација на својата војска и одбрана од советските барања. Оваа помош беше успешна и ја зацврсти позицијата на двете земји во западниот блок.
Трумановата доктрина ги постави темелите за подоцнежните политики на Студената војна, вклучувајќи го Маршаловиот план (1948), кој помогна во обновата на Западна Европа и воспоставувањето на НАТО (1949 година) како воен сојуз против советската закана. Тоа го означи и почетокот на долгорочната политика на сузбивање на комунизмот, која кулминираше со конфликти како Корејската војна (1950–1953) и Виетнамската војна (1955–1975).
Критика и значење
Доктрината не беше без критика. Некои го сметаа за премногу агресивен и ги обвинија САД за мешање во внатрешните работи на други земји. Други предупредија дека тоа може да доведе до ескалација на тензиите со СССР, што се случи за време на Студената војна. Сепак, поборниците тврдеа дека е неопходно да се заштити слободата и да се спречи домино ефектот од ширењето на комунизмот.
Трумановата доктрина остави траен белег на светската политика. Тој го дефинираше биполарниот свет на Студената војна, каде што САД и СССР се натпреваруваа за глобална доминација. Нејзиното влијание и денес е видливо во американската тенденција да интервенира во меѓународни кризи за промовирање на демократијата.
Заклучок
Трумановата доктрина беше клучен момент во историјата на 20 век, воспоставувајќи ги Соединетите држави како светска суперсила и конфронтирајќи се со советскиот комунизам. Создаден како одговор на кризите во Грција и Турција во 1947 година, тој ја прогласи посветеноста на Америка за поддршка на слободните народи и ги постави темелите на децениската борба во Студената војна. Иако контроверзна, доктрината ја обликуваше модерната геополитика и го зајакна западниот сојуз пред предизвиците на тоталитаризмот.
© Vecer.mk, правата за текстот се на редакцијата
