Американскиот претседател Доналд Трамп го отфрли израелскиот предлог за ликвидација на врховниот лидер на Иран, ајатолахот Али Хамнеи, тврдат два извори, во услови на ескалација на тензиите меѓу Израел и Иран
Aмериканскиот претседател јасно става до знаење, и јавно и приватно, дека во моментов не сака да ги вклучи САД во овој конфликт.
Минатиот викенд, висок американски функционер откри за Си-eн-eн дека Израелците имале способност да го елиминираат врховниот лидер на Иран. Според истиот функционер, САД го информирале Израел за противењето на Трамп на планот, по што тој не бил спроведен.
Трамп се обидува да ја смири ситуацијата, избегнувајќи да биде вовлечен во уште еден конфликт на Блискиот Исток, а воедно да ги земе предвид промените во политиката на неговата партија. Портпаролот на израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху подоцна категорично ги негираше за Си-eн-eн извештаите за отфрлањето на израелскиот план од страна на Трамп, нарекувајќи ги „лажни“.
Кој е Али Хамнеи?
И кој е сегашниот врховен лидер на Исламската Република Иран? Кога се појави во јавноста за прв пат по пет години во октомври, врховниот лидер на Иран, ајатолахот Али Хамнеи, имаше бескомпромисна порака. Израел „нема да трае долго“, им рече тој на десетици илјади поддржувачи во џамијата за време на проповед.
„Мора да се соочиме со непријателот, а истовремено да ја зајакнеме нашата цврста вера“, рече тој во тоа време. Неколку дена претходно, Израел го уби Хасан Насралах, ветеран генерален секретар на Хезболах, со бомби фрлени врз седиштето на милитантното исламистичко движење во Бејрут. Атентатот беше личен удар за ајатолахот, кој го познаваше Насралах со децении.
Израелската воздушна офанзива против Иран, започната во петокот, е уште еден таков удар. Тоа предизвика поголем отпор од Техеран и бараж од ракети и беспилотни летала лансирани кон Тел Авив, но ништо од тоа не ги запре израелските напади.
Хамнеи сега има малку добри опции – ситуација што овој претпазлив, прагматичен, конзервативен и безмилосен револуционер отсекогаш се обидувал да ја избегне.
Роден како син на обичен свештеник со скромни средства во источниот ирански град светилиште Машхад, Хамнеи ги направи своите први чекори како радикал во трескавичната атмосфера од почетокот на 1960-тите. Потоа шахот Мохамед Реза Пахлави започна голем реформски проект кој во голема мера беше отфрлен од конзервативното свештенство во земјата. Како млад студент по религија во Ком, центарот на теологијата, Хамнеи ги апсорбирал традициите на шиитскиот ислам и радикалното ново размислување на новиот лидер на конзервативната опозиција, ајатолахот Рухолах Хомеини. До крајот на 1960-тите, Али Хамнеи предводел тајни мисии за Хомеини, кој бил во егзил, и организирал мрежи на исламистички активизам, пишува „Гардијан“.
Патот на Хамнеи до моќ и идеологија
Но, Хамнеи апсорбираше и други влијанија. Иако беше отворен обожавател на западната литература, особено на Лав Толстој, Виктор Иго и Џон Штајнбек, младиот активист беше длабоко вкоренет во антиколонијалните идеологии на времето и антизападните чувства што честопати ги придружуваа тие чувства. Тој се сретнал со мислители кои се стремеле да ги спојат марксизмот и исламот за да создадат нови идеологии, ги сакал делата што го опишувале „западното труење“ на неговата земја и ги превел делата на Саид Кутб, Египќанец кој ќе инспирира генерации исламистички екстремисти, на фарси. Иако постојано бил затворан од иранските безбедносни служби, Хамнеи сепак успеал да учествува во големите протести од 1978 година, кои на крајот го убедиле Шахот да избега и му дозволиле на Хомеини да се врати.
Како штитеник на непомирлив свештеник, тој брзо се искачи низ редовите на радикалниот режим што ја презеде власта и до 1981 година, откако преживеа обид за атентат што го лиши од употреба на оружје, тој ги освои изборите за претежно церемонијален претседателски мандат. Кога Хомеини почина во 1989 година, Хамнеи беше избран за негов наследник, откако уставот беше изменет за да му се овозможи на некој со пониски свештенички квалификации да ја преземе улогата и со многу поголеми овластувања отколку порано. Хамнеи брзо ги искористи за да ја консолидира својата контрола врз раскошниот и фрагментиран апарат на постреволуционерната држава на Иран.
Зајакнување на моќта и регионалното влијание
Едно од клучните упоришта на моќта беше Корпусот на Исламската револуционерна гарда (ИРГЦ), активното срце на новиот режим и моќна воена, социјална и економска сила. Но, Хамнеи, како и секогаш, внимаваше да пронајде други моќни сојузници и клиенти. Во 1990-тите, тој дополнително ја зајакна својата моќ, елиминирајќи ги противниците и наградувајќи ги оние што му беа лојални. Дури и поетите за кои Хамнеи некогаш тврдеше дека ги цени станаа мета на безбедносните служби. Странските дисиденти беа прогонувани, а односот со Хезболах, чие воспоставување ИРГК помогна по револуцијата, беше зајакнат. Во секој момент, тој ја следеше својата стратегија за прагматично подобрување на нефлексибилните принципи на проектот, кои му ги остави неговиот покоен ментор.
Кога Мохамад Хатами, кандидат на реформистите, победи на претседателските избори со убедлива разлика во 1997 година, Хамнеи му дозволи одредена слобода, но работеше напорно и честопати енергично за да ја заштити суштината на режимот и неговата идеологија од каков било сериозен предизвик. Сепак, Али Хамнеи не го спречи Хатами да се обрати до Вашингтон во еден, на крајот неуспешен обид за подобрување на односите по нападите од 11 септември 2001 година, и се откажа од оружјето за масовно уништување. Но, тој исто така ги поддржа напорите на ИРГК да ги нападне американските сили во Ирак по инвазијата во 2003 година и да го прошири иранското влијание во соседната земја. Тоа означи понатамошно проширување на неговата стратегија за потпирање на посредници за проектирање на моќ низ регионот и за одвраќање и закана кон Израел, кого револуционерите во 1979 година го нарекоа Малиот Сатана како Големиот Сатана на САД.
Сомнежи, репресија и иднината
Хамнеи беше скептичен кон нуклеарниот договор што иранските претставници макотрпно го преговараа со САД и другите, но не се спротивстави на неговото спроведување во 2015 година. Аналитичарите дебатираат дали тој се обидел да ги заузда или да ги охрабри поконзервативните членови на ИРГК кои инсистираа Иран да се здобие со бомба. Последователните бранови на немири и напори за реформи беа пречекани со напади на брутална репресија со континуирани репресии врз жените, хомосексуалците и религиозните малцинства. Ова, заедно со влошувањето на економските околности, ги разочара многу поранешни поддржувачи на режимот и ги прошири постојните немири.
Во странство, Хамнеи одлучи да инвестира многу во таканаречената оска на отпорот – Хамас во Газа, Хезболах во Либан, движењето Хути во Јемен и разновиден асортиман на исламски милитантни милиции во Сирија и Ирак. Тоа можеби изгледаше како паметна тактика, но се распадна под тежината на израелските напади, додека историскиот сојуз на Иран со Дамаск заврши со падот на режимот на Башар ал-Асад во декември.
Живеејќи во комплекс со сопругата и децата на улицата Палестина во Техеран, Хамнеи го нагласуваше својот скромен начин на живот. Некои скептици ја доведуваат во прашање автентичноста на неговиот аскетизам, но неговата репутација за скромност, која е во спротивност со раскошното богатство на многу други функционери, го ублажи дел од јавниот гнев.
Повеќе од три децении на власт, Хамнеи се обидува да управува со притисоците од спротивставените сили во Иран, да избегне отворена војна и да го зачува наследството на Хомеини – како и сопствената моќ и моќта на неговите непосредни лојални следбеници, се разбира. Тој сега е болен. Шпекулациите за наследникот се зголемуваат.
© Vecer.mk, правата за текстот се на редакцијата
