Европската унија секоја година им дели милијарди евра на невладини организации без соодветно да следи како се трошат парите - или дали тие воопшто одат на вистински невладини организации.
Тоа е главниот наод во осудувачкиот извештај на Европскиот суд на ревизори, кој најверојатно ќе ја интензивира жестоката политичка борба за тоа како невладините организации ги користат парите од грантовите на ЕУ.
Користејќи зборови како „непроѕирно“ и „магливо“, извештајот открива дека на целиот процес на ЕУ за финансирање на невладините организации му недостасува транспарентност и повикува на реформи во начинот на обезбедување, следење и обелоденување на грантовите.
„Нема доволно транспарентност за тоа како се трошат парите што Европската Унија ги плаќа на невладините организации“, се тврди во извештајот на ревизорот на ЕУ.
„Нејасно е точно колку суми од буџетот на Европската унија одат за кои невладини организации (НВО). Нема контрола дали овие финансирани организации ги почитуваат вредностите на ЕУ.“
Ова е суштината на критиките на Лајма Андрикјене од Европската финансиска ревизија, телото на ЕУ кое следи како се троши буџетот на Брисел.
„Финансирањето на невладините организации од страна на ЕУ е премногу нетранспарентно и страда од недостиг на транспарентност“, рече литванската политичарка Андрикјене на презентацијата на извештајот.
Како што наведе таа, информации за тоа колку пари се добиени само се објавуваат овде-онде, расфрлани, па не може да се земе како веродостоен податок.
„И тоа не е мала промена. Во трите години што ги испитавме, од 2021 до 2023 година, над седум милијарди евра отидоа за невладини организации во важни политички области како што се единството, истражувањето, миграцијата и животната средина“, додава Андрикјене.
Всушност, 7,4 милијарди, од кои 4,8 милијарди од буџетот на ЕУ, а остатокот од националните буџети. И сето тоа треба да се земе со резерва бидејќи не се знае точната бројка.
Дебата со политичка конотација
Со недели во Европскиот парламент се води жива дебата за пари за невладините организации. Европската народна партија, која ги обединува традиционалните конзервативци како германските демохристијани, има особени забелешки.
Сега ревизорскиот извештај докажува дека критичарите се во право, смета Моника Холмајер, политичарка од баварската ЦСУ која е во буџетската комисија на Европскиот парламент.
Таа комисија ги анализира поединечните договори со невладините организации.
Холмајер вели дека некои од нив добивале субвенции за лобирање, како и дека некои отишле до границата на законот во нивната работа.
„Откривме дека делумно се работи за поддршка на локални протестни акции, кои понекогаш дури стануваат и насилни“, критикува Холмајер.
„Парите од ЕУ не смеат да се користат за поткопување на владеењето на правото.“
Позадина на сомнежите на германските конзервативци за финансирањето и работата на невладините организации беа неодамнешните масовни протести пред изборите во Германија.
Низ целата земја имаше демонстрации против „соработката“ на демохристијаните и десничарската Алтернатива за Германија.
Меѓу учесниците на протестот наводно имало и некои невладини организации кои добиваат буџетски пари.
Ова демохристијаните го оквалификуваа како „структури во сенка“, додека владата на социјалдемократите и зелените во заминување ги отфрли обвинувањата.
Од обвинувањата се брани невладиниот сектор
Дури и сега, многу претставници на невладиниот сектор на европско ниво ги отфрлаат целосните обвинувања.
Во Европскиот парламент, пратениците од левиот центар стравуваат дека конзервативците, заедно со радикалните десничарски партии, на тој начин би можеле да го потиснат ангажманот на граѓанското општество, на пример во прашањата за заштита на климата.
„За жал, мора да се каже дека постои координирана кампања против граѓанското општество во Брисел“, вели Даниел Фројнд, европратеник на Зелените.
„Ова не треба да се однесува само на невладините организации, туку за тоа дека мора да има поголема транспарентност во целина. Со сите оние што добиваат пари од ЕУ“, додава тој - на пример со компаниите што добиваат субвенции.
Ариел Брунер, директорот на BirdLife Europe – добитник на оперативен грант – смета дека е неуспех на ECA да идентификува какви било проблеми со финансирањето на Програмата LIFE како оправдување.
„Овој извештај го потврдува она што долго го кажавме: вистинскиот проблем не се угледните невладини организации – тоа се маскирани лобисти, кои се претставуваат како граѓанско општество“.
„Она што тие го открија е неуспехот на Комисијата и националните влади да проверат кој всушност стои зад некои таканаречени невладини организации кои не ги застапуваат јавните интереси“, рече Брунер.
ЕУ не го проверува статусот на невладините организации
Меѓу земјите-членки на ЕУ не постои единствена дефиниција за тоа што се невладини организации.
Додуша, минатата година Брисел ги дефинираше како организации насочени кон јавното добро и независни од државните институции.
Сепак, статусот на невладините организации кои се дефинираат како такви не е сериозно проверен.
Според извештајот на ревизорите, било откриено дека ЕУ финансирала и „институт за истражување“ чиј одбор на директори се состоел исклучиво од претставници на државните органи.
Одговорот на Комисијата
ЕЦА даде три препораки до Комисијата.
Извршната власт на ЕУ рече дека „делумно прифаќа“ да се ажурира правната дефиниција за невладина организација за да се разјаснат до крајот на годината критериумите за „независност од владата“ и ситуацијата кога „ентитет ги следи комерцијалните интереси на своите членови“.
Слично на тоа, на повикот да се подобри Системот за финансиска транспарентност што може да се пребарува, во кој се детализирани трошоците на ЕУ на интернет до 2029 година, Комисијата рече дека ќе ја „истражи можноста“ за спроведување почести ажурирања.
Третата препорака беше единствената што извршната власт на ЕУ целосно ја прифати: „да се истражи изводливоста за развој на сегашните системи за да се вклучи верификација врз основа на ризик на усогласеноста на примателите (вклучувајќи ги и невладините организации) со вредностите на ЕУ, со цел да се откријат потенцијалните прекршувања“. Целниот рок е 2028 година.
Во врска со прашањето за наводното лобирање преку невладините организации, Комисијата укажа на упатството објавено минатиот мај – непосредно по започнувањето на ревизијата – кое „појасни дека договорите за финансирање кои вклучуваат конкретно детални активности насочени кон институциите на ЕУ и некои од нивните претставници, дури и ако се правно издржани, може да повлечат ризик за угледот за Унијата“.
Официјалните лица одговорни за распределба на средствата мора да го земат предвид ова упатство, пишува во одговорот.
Самрак за финансирањето на невладините
Извештајот тешко може да дојде во полошо време за невладиниот сектор. Во Европа, нападите врз невладините организации од европратениците се множат, особено поради нивната употреба на фондовите на ЕУ за плаќање на активности за лобирање.
Европратениците тврдат дека Европската комисија им платила на невладините организации експлицитно да лобираат во нејзино име за промовирање на Европскиот зелен договор во институциите на ЕУ, вклучително и во другите оддели на Комисијата - нешто што Комисијата се чинеше дека го призна минатата недела.
Во меѓувреме, раните преговори за следниот долгорочен буџет на ЕУ сугерираат дека посветените програми за еколошка и климатска акција би можеле да се намалат доколку не се скратат целосно, бидејќи приоритетите на ЕУ се префрлаат од зелените прашања кон одбраната, трговијата и конкурентноста.
И на меѓународно ниво, изворите на финансирање пресушуваат откако американскиот претседател Доналд Трамп одлучи да ја замрзне програмата за развој на УСАИД за надворешни работи од 27 милијарди долари годишно.
© Vecer.mk, правата за текстот се на редакцијата
