11 септември 2001 година влезе во историјата како еден од најзначајните и најконтроверзни датуми во модерната историја.
Тоа не беше само напад врз Соединетите Американски Држави, туку настан што ја обликуваше глобалната политика, безбедносните парадигми и меѓународните односи во наредните децении, пишува Кликс.
Тој ден, познат низ целиот свет едноставно како „11 септември“, го најави почетокот на ерата на борбата против тероризмот, ги промени перцепциите за безбедноста и го редефинираше балансот на моќта во светот.
Хронологија на нападите
Во раните утрински часови на 11 септември, четири американски авиони се најдоа во фокусот на претходно незамисливо сценарио. Членови на екстремистичката група Ал-Каеда, предводени од Осама бин Ладен, ги киднапираа летовите со цел да ги користат како оружје.
– 08:46 – Првиот авион, летот 11 на Американ ерлајнс, се урна во северната кула на Светскиот трговски центар во Њујорк. Првично се сметаше дека станува збор за авионска несреќа, но набрзо стана јасно дека станува збор за напад.
– 09:03 – Вториот авион, летот 175 на „Јунајтед ерлајнс“, се урна во јужната кула. Во тој момент, светот сфати дека станува збор за координиран терористички чин.
– 09:37 – Третиот авион, летот 77 на „Американ ерлајнс“, се урна во зградата на Пентагон во Вашингтон, симбол на американската воена моќ.
– 10:03 – Четвртиот авион, летот 93 на „Јунајтед ерлајнс“, се урна во поле во Пенсилванија откако патниците се обидоа да ги совладаат киднаперите. Се верува дека целта била Белата куќа или Капитол.
За помалку од два часа, две од трите најпрепознатливи американски згради беа погодени. Кулите близначки, симбол на економската моќ на Њујорк и глобалниот капитализам, се урнаа во облак од чад и прашина. Пентагон беше оштетен, а планираната уште поголема катастрофа во Вашингтон беше избегната со храброста на патниците на летот 93.
Вкупниот број на жртви беше шокантен: речиси 3.000 луѓе беа убиени, а повеќе од 6.000 беа повредени. Меѓу жртвите беа граѓани на повеќе од 90 земји.
Кој стоеше зад нападите?
Одговорноста за нападите брзо ја презеде Ал-Каеда, мрежа на милитантни исламисти што се појави кон крајот на 1980-тите за време на војната во Авганистан. Осама бин Ладен, водачот на организацијата, веќе им беше познат на американските и меѓународните безбедносни агенции за претходни напади – вклучувајќи ги бомбардирањата на амбасадите на САД во Кенија и Танзанија во 1998 година и нападот врз американскиот разурнувач УСС Кол во 2000 година во Јемен.
Киднаперите беа претежно саудиски државјани, а неколкумина од Египет, Либан и Обединетите Арапски Емирати. Тие добиле обука за летање во Соединетите Држави и детално ги планирале нападите под водство на Халид Шеик Мохамед, клучен архитект на 11 септември.
Непосредни последици
Одговорот на Соединетите Американски Држави беше брз и енергичен. Претседателот Џорџ В. Буш објави „војна против теророт“, концепт што ќе ги дефинира глобалните односи во годините што доаѓаат. Уште во октомври 2001 година, американските и сојузничките сили започнаа воена операција во Авганистан со цел соборување на талибанскиот режим, кој ѝ обезбеди засолниште на Ал-Каеда.
Авиоиндустријата претрпе драстични промени. Беа воведени строги скрининг на патници, забрани за одредени предмети и создавање на Администрацијата за безбедност на транспортот на САД (TSA).
Конгресот на САД го усвои Патриотскиот закон, кој значително ги прошири овластувањата на безбедносните агенции, вклучително и надзорот на комуникациите и притворањето на осомничените без обвинение.
На глобално ниво, беа воведени нови процедури за скрининг на патници, беше зајакната меѓународната разузнавачка соработка и беа редефинирани безбедносните стандарди.
Политички и воени последици
Војната во Авганистан (2001) беше директна последица од 11 септември. Траеше две децении, што ја прави најдолгата американска војна во историјата.
Инвазијата на Ирак во 2003 година беше оправдана и со „војната против теророт“, иако подоцна беше утврдено дека Садам Хусеин немал никаква врска со 11 септември или поседувал оружје за масовно уништување, што беше главната теза на американската администрација.
Американската надворешна политика се префрли од фазата на униполарен триумфализам од 1990-тите во фаза на постојан ангажман на Блискиот Исток, што предизвика бројни контроверзии и кризи.
Глобални промени
11 септември имаше далекусежни последици кои се чувствуваат и денес. САД го зајакнаа своето воено присуство на Блискиот Исток и Централна Азија, додека глобалните сили како Русија и Кина го искористија фокусот на Вашингтон врз тероризмот за да ги зајакнат своите регионални позиции.
Нетолеранцијата кон муслиманите и имигрантите од Блискиот Исток порасна во многу западни општества. Медиумите и политичкиот дискурс се обликуваа низ призмата на „судир на цивилизации“, дополнително поларизирајќи ја јавноста.
Наместо да го искоренат тероризмот, „војната против теророт“ придонесе за создавање нови милитантни групи. Остатоците од Ал Каеда подоцна доведоа до појава на таканаречената Исламска држава (ИСИС). Од секојдневните патувања со авион до користењето на интернет, начинот на кој луѓето размислуваат за приватноста и безбедноста се промени. Надзорот стана нормализиран, а дебатите за рамнотежата помеѓу слободата и безбедноста станаа постојана тема.
Сликите од уривањето на кулите на Светскиот трговски центар станаа глобално препознатлив симбол на 21 век. Телевизиските преноси во живо им овозможија на милиони луѓе ширум светот да ги следат настаните во речиси реално време. Ова дополнително го засили шокот и чувството на несигурност.
Медиумите го обликуваа наративот за „напад врз слободата и демократијата“, додека критичарите подоцна истакнаа дека новововедените мерки за ограничување на правата го демонстрираат парадоксот на одговорот на нападите.
Долгорочни последици
Дваесет и четири години по нападите, светот сè уште живее со последиците. Авганистан помина низ инвазија на САД, долготрајна војна и конечно враќање на Талибанците на власт во 2021 година. Ирак помина низ инвазија, граѓанска војна и појава на ИСИС. Милиони луѓе во регионот ги искусија директните последици од „војната против теророт“.
За Соединетите Американски Држави, 11 септември остана траума што трајно го преобликуваше политичкиот систем, ја зајакна улогата на безбедносниот апарат и ја редефинираше перцепцијата за надворешниот непријател. За меѓународната заедница, тоа беше момент по кој глобалниот поредок никогаш не беше ист. Наместо оптимизмот од ерата по Студената војна, преовладуваше чувство на постојана закана и несигурност кое опстојува до ден-ден
© Vecer.mk, правата за текстот се на редакцијата
