Во време кога градежништото во Македонија е под удар на корупција од најширок вид, преку ноќ создавање фирми од учесници во власта или нивни блиски кои добиваат градежни дозволи или присилуваат легални градежни фирми да им ги отстапат добиените дозволи и работат за нив како подизведувачи, и кога стручниот кадар од сите фази во градењето ја напушта државата владата на СДСМ и ДУИ чии партиски фирми држат коруптивна контрола врз градењето најави - нов Закон за градење кој е во постапка на “јавна расправа“, а малкумина воопшто знаат дека постои.
Законот може да се види на следниов линк https://ener.gov.mk/Default.aspx?item=pub_regulation&subitem=view_reg_detail&itemid=81289
Освен партиите на власт, чии новосоздадени фирми последниве години држат коруптивна контрола над градежништвото и неосновано ја подигаат цената за градење до двојно поголема за изграден квадрат отколку во времето пред СДСМ и ДУИ да дојдат на власт, иницијатори се и професори на градежниот и архитектонскиот факултет кои се обидуваат да создадат монопол и хонорари за себе во фаза на ревизии на проекти, укинувајќи го тоа право на приватни стручни компании, а обезбедувајќи ексклузива за себе и големи лични приходи во иднина.
Овој процес е противзаконски, монополистички и коруптивен. Во спротивност е со Законот за трговски друштва, Законот за авторски права во делот на архитектонското проектирање и праксата во градежништвото која е на сила во земјите низ Европа, како и неколку други закони и права кои ги имаат дејности од други професии без вакви наметнувања.
За што се работи?
Во Македонија над 50.000 луѓе се вработени или ангажирани во градежништвото.
Во градењето постојат повеќе фази, и повеќе струки кои го сочинуваат процесот: креатори на проект се архитектите и урбанистите и нивниот труд е целосно самостоен, а исто така е авторско дело само по себе. Архитектите, секаде во Европа, се автори кои можат да работат самостојно, или во проектантски бироа за што од државата и нивната асоцијација добиваат лиценца за работа. Како што е спомнато, тие се самостојна професија која, само повремено и по потреба, користи услуги од учесници во другите фази како статичари, градежни, електро или машински инженери.
Во Македонија, според информации од централниот регистар и УЈП, активно работат над 200 проектантски и урбанистички бироа или самостојни архитекти и урбанисти со обезбедена соодветна лиценца.
Следните фази се градежни фирми, самостојни фирми за фаза градење, електро и машинска изведба... Во таа област секоја од фирмите сега има најмалку по еден лиценциран инженер согласно дејноста на компанијата - за фирмата да ја обавува функцијата.
Според наведените извори најмалку 20.000 луѓе во Македонија се вработени во мали фирми, од 5 до 50 вработени, кои работата на одделни градежни фази: проектирање, урбанизам, електро, машински дел или градежна изведба од секој вид. Накусо, од вкупно 50.000 работници во градежништвото во Македонија, барем 20.000, или околу 35-40% се вработени во мали фирми со најмногу 50 вработени кои работат одделни фази во градежништвото. Тие се сега на удар со најавениот нов Закон за градење - им се заканува укинување и ликвидација.
Што најавува новиот Закон за градење
Законот најавува дека секоја фирма, и најмалата која само проектира, мора да има најмалку четири инженери: архитект, електро инженер, градежен инженер и статичар (веројатно и урбанист) со полно работно време за да може да добие лиценца и право за работа. Без оглед што се занимава само со една фаза од градењето (проектирање или само електро инсталации...) освен лиценциран инженер за својата дејност, ќе мора да вработи со полно работно време уште три инженери со различни струки од нивната дејност за кои - нема работа и работни задачи во фирмата!
За да се разбере полесно - тоа е како стоматолошка орданација која има лиценцирани стоматолози да мора да вработи и гинеколог, педијатар, очен лекар и уролог! Тоа се бара со најавениот Закон за градење.
Нејасно е зошто фирмите кои произведуваат градежни материјали и опрема немаат иста обврска, а се директен дел од градежниот процес како изведувачи во делот на вградување и одржување.
Со овој Закон се заканува социјален удар и затворање на стотици мали градежни фирми кои работат одделни дејности и вработуваат луѓе кои се дел од нивната дејност. Ако секоја мора да вработи со полно работно време и најмалку дополнителни три лиценцирани инженери кои немаат врска со нивната дејност тоа се дополнителни трошоци кои повеќето не можат да ги издржат. Или ќе отпуштат од работа некои од веќе вработените, или ќе ја затворат својата фирма или проектантко биро.
Во најавениот закон нема никаква анализа! Ниту на пазарот, ниту на струката. Нема докази за очекувани позитивни и, особено, негативни ефекти. За почеток, требало да проверат и да видат дека нема доволен број лиценцирани неваработени инженери на пазарот на трудот за фирмите воопшто да можат да ја остварат таа обврска.
Најавениот Закон за градење предизвикува конфликт со други закони, пред се со Законот за трговски друштва кој дава слобода основачот сам да ја определи дејноста и бројот на вработени, а доколку се занимава со стручна дејност да има најмалку еден вработен со соодветна струка и лиценца - од рамките на својата дејност! Тоа, и ништо повеќе од тоа. Не може во исто време да постојат одредбите до Законот за трговски друштва и од најавениот нов Закон за градење.
Архитектите се дејност со карактер на авторство, нивните проекти се авторски дела со затворена целина. Другите фази во градежништвото кои следат после проектот - се сораборници и извршители, а не автори. Законот за трговски друштва им дозволува по потреба, со работно време од 2 до полни 8 часови дневно да ангажираат соработници, а Законот за градење ќе ги обврзе да вработат со полно работно време тројца инженери за кои нема работа во проектантските бироа и, фирмата ќе се затвори.
Стотици мали фирми се занимаваат само со водовод, електро инсталции, столарски и фасадни работи... зошто имаат потреба, а сега би имале и присила, да вработуваат лиценцирани архитекти, статичари, градежни и машински иниженери за да лепат плочки по индивидуални куќи или поставуваат струја во нив? Дел од нив, заради зголемување на трошоците, или ќе затворат фирма, или ќе мора да дадат отказ на веќе вработен кадар кој е од нивната дејност. Или - ќе работат на црн пазар, сам по сам, за плаќање во кеш.
Законот не предевидува можност за конзорциум, деловно здружување на мали фирми од различни дејности во една деловна целина со што би се исполнил наметнатиот услов за обавезни лиценцирани инженери вон дејноста на фирмата каде секоја фирма од различна дејност, во асоцијативната фирма, би имала по најмалку еден од тие стручни кадри.
Законот не предидува што се обврски, во таа смисла, на градежни фирми од странство кои би работеле, или веќе работат, во Македонија? Македонија, на пример, влегува во Опен Балкан, економска асоцијација каде вработени или фирми од Србија или Албанија можат со полно право да работат во Македонија, а нивните Закони за градење немаат вакви рестриктивни и наметнати обврски за фирмите.
Што следи ако помине Законот
Законот воопшто не се темели на анализа, туку на потреби на големите градежни фирми, особено новосоздадени од политичари од власта и нивни роднини кои сакаат да го уништат пазарот и конкурентската понуда на мали фирми во фазата на проектирање и градење.
Која голема фирма, со над 100 вработени, има интерес и ќе се нафати да гради мали индивидуални куќи, да врши доградби и адаптации во приватни домови, дуќани, ресторани... работи што сега ги работат малите градежни фирми?
Ако Законот се усвои ќе опстанат педесетина големи градежни фирми кои, во недостаток на конкуренција, ќе формираат високи цени на услугите а затворањето на малите проектанстки бироа и фирми од различни фази на градењето ќе се затворат, по што најголем дел од вработените инженери и мајстори ќе работат “на црно“, или ќе заминат во странство каде нивните услуги се барани.
Најпсоле, тој концепт е директно спротивен на демократските и пазарни општества чија темелна обврска е да се подржува претпримеништвото, инвестирањето во мали и средни бизниси кое обезбедува вработуавње и иницијатива. Сосема спротивно на монополизацијата која се наметнува со овј Закон.
Доколку е наметнувањето таков принцип добар за општеството, треба да се примени на сите дејности: да нема индивидуални стоматолози, лекари, аптекари, кројачи, градинки, училишта и факултети, бироа за вештачење, автомеханичари без вработени лиценцирани сметководители, машински, електро инженери и правници со правосуден испит... Со еден збор, да се врати комунизмот и контролираната планска економија за да се задоволат апетитите на пар професори кои очекуваат сите хонорари за ревизии да завршат во нивни џебови и неколкумина “новокомпонувани“ газди на градежни фирми од ДУИ и СДСМ
Владата симулира јавна расправа со барање поддршка од нарачани екесперти кои се плаќани за секогаш да поддржат секој предлог на владата и партиски ботови кои, божем, испраќаат поддршка за Законот. Веќе видено во секој манипулација која владата ја спроведува последниве години.
Што велат луѓето од струката за Член 55 и Член 56 од Законот
Бројни се реакциите на проектанските бироа и малите градежни фирми кои се децидно против овие ставки ( Член 55 и Член 66) во најванеиот Закон за градење. Како обаразложение над педесетина компании веќе излегоа јавно со свои забелешки, ги пренесуваме во целост:
Причините се следни:
“1. Задожително вработување на полно работно време на најмалку еден овластен инженер од сите соодветни струки ја намалува позитивната конкуренција на фирмите, а особено што не секогаш е соодветен односот 1архитект, 1градежен, 1електро, 1машински инженер. Тоа треба да се остави на договорниот орган да го побара при секоја потреба од ваква набавка. Не е јасно зошто е потребно да бидат вработени на полно работно време, ако фирмата нема потреба од таков кадар со полна работна ангажираност;
2. Во услови кога се одлева младиот кадар од државата, со овој предлог закон, ситуацијата на пазарот на труд дополнително се отежнува со одземање на можноста за работа/егзистенција на микро фирми кои поседуваат А лиценца за проектирање повеќе од 15 години, и се профилирани да работат на проекти за објекти од А категорија, со работно искуство од 30 години во областа на проектирањето. Тие фирми не можат да си дозволат да вработат инженери од наведените профили (А,Г, Е,Т) од повеќе причини.
3. На пазарот нема слободни овластени инженери од овие струки, што може да го проверите во Агенцијата за вработување и да направите и анализа пред менување на досегашните услови;
4. Не сите понудени проекти се предвидени за ангажман на сите видови на инженери, односно тоа би значело дека не постои можност да се обезбеди во континуитет работа за сите фази, а со тоа и плата за вработените;
5. Доколку измената во законот се предлага за да се намали штетата која може да ја предизвикаат “недоволно” разработените проекти во текот на изведбата, не е во неекипираноста на “малите” фирми, односно напротив и малите фирми имаат експерти а се слободни при одлучувањето и изборот на надворешни експерти при работата на различни проекти; Со други зборови еден проект не е производна лента па да може да знаеме колку стручни лица и од кои се области треба да бидат ангажирани. Со вакви законски решенија апсолутно се влага во конфликт и со законот за работни односи каде е дозволено вработување и на неполно работно време со што го изискува динамичниот пазар на труд, односно истото е поволно и за самииот работник (инженер).
6. Постои контрадикторност во однос на член 56 став 3 услов 2 кој гласи: “да има вработено во редовен работен однос најмалку еден овластен инженер што поседува овластување А за вршење на работите за коишто се бара лиценцата”. Ова значи дека фирмата може да обезбеди лиценца А со еден овластен инженер од една струка но нема да може да ја врши дејноста доколку нема вработени со полно работно време минимум 4 овластени инженери од 4 различни струки.
7. Зошто во Закон за градење се вклучуваат задолженија за договорни органи, кога за Јавните набавки има друг Закон и овој член е спротивен со Законот за јавни набавки во кој е дефинирано дека ангажираните лица не мора да се вработени туку може да бидат ангажирани со договор на дело, што претставува послободна размена на знаењето и поголеми пазарни можности за двете страни.
8. За градбите од Чл. 3, став (5) не е дефинирано дали се од државно или локално значење, односно не се класифицирани и категоризирани, па согласно тоа не е јасно кој орган е надлежен за издавање акти за овие градби.
9. Дали е изготвен Правилник за толеранција на грешка во градењето спомнат во Чл.67 став (7) и ако не, како би се постапувало со проектите до неговото донесување?
10. ****Се поставува прашање, кои кадровски услови Органите од Чл.85 став (1) треба да ги обезбедат, имајќи предвид дека тој кадар ќе издава акти на инженери кои треба да имаат работно искуство од 2 години пред да го добијат своето прво овластување со кое не ќе можат да се потпишуваат уште следните пет години? Дали тој кадар ќе треба да има барем двојно поголемо искуство?
Кочење на процесите заради несоодветни подзаконски акти
Потребно е Правилникот да се донесе паралелно со Законот, односно Законот да почне да се применува откако ќе биде донесена подзаконската регулатива во рок од 6 месеци. Причина: Во недостаток на подзаконска регулатива од тековен Закон во досегашната пракса сме се соочувале со многу недостатоци, погрешни толкувања и субјективни примени.
Финансиски потешкотии за малите фирми кои веќе поседуваат Лиценци за извршување на дејности во областа:
-зголемени трошоци за нови лиценци, а веќе еднаш ги платиле лиценците кои се важечк
-отежнувачки барања за вработување на нови инженери на полно работно време или трансформација на начинот на остварување на правото на вработување на стручни лица на дополнително работно време.“ вели струката.
Политичарите имаат поинакви, свои интереси, а овие кои сега владеат, без исклучок и во секоја прилика, наметнуваат интереси кои се темелат на личен профит.
© Vecer.mk, правата за текстот се на редакцијата
