Секој последен викенд во октомври, во ноќта помеѓу сабота и недела, се префрламе на зимско сметање на времето.
И на летно сметање на времето на крајот на март.
Благодарение на паметните телефони, компјутерите и другите уреди поврзани на интернет, дигиталните стрелки автоматски се движат напред или назад.
Некои земји низ светот ја укинаа практиката на менување на времето, а сè уште има спорови околу тоа дали да се менува часовникот двапати годишно или да се воведе само зимско сметање на времето.
Една од причините што најчесто се наведува како мотив за напуштање на летното сметање на времето е научното истражување за влијанието на менувањето на часовникот врз здравјето на луѓето, кое сè повеќе се спроведува низ целиот свет и главно ги покажува негативните последици од оваа практика.
Студија од 2016 година што ја испитува врската помеѓу летното сметање на времето и сообраќајните несреќи покажа дека од 2002 до 2011 година, преминувањето на летно сметање на времето предизвикало повеќе од 30 смртни случаи, со материјална штета од 275 милиони долари годишно.
Европската комисија предложи укинување на сезонските промени на часовникот пред неколку години, но сè уште не е постигнат договор.
Предлогот беше поддржан од Европскиот парламент во 2019 година, но конечна одлука не беше донесена, бидејќи пандемијата на коронавирус беше прогласена во март 2020 година, во повеќето европски земји беа воведени строги епидемиолошки мерки, а одлуката за ова прашање беше одложена.
Зошто беше воведено летното сметање на времето?
Основната идеја е подобро да се искористи дневната светлина.
Во лето, кога деновите се подолги, часовникот се поместува напред, така што еден утрински час е „украден“ и додаден на вечерта – за да се затемни подоцна.
Ова првпат го смислил американскиот политичар и научник Бенџамин Франклин, уште во 1784 година.
Тој објави есеј во кој предложи луѓето да стануваат порано и на тој начин да штедат на свеќи.
Новозеландскиот научник Џорџ Вернон Хадсон заклучил дека животот е посоодветен за луѓето преку ден отколку преку ноќ, и затоа во 1895 година предложил да се поместат стрелките на часовникот за два часа нанапред за во лето да се користи повеќе дневна светлина.
Слична идеја му се јавила и на прапрадедото на пејачот на „Колдплеј“, Крис Мартин – Вилијам Вилит, во 1907 година.
Тој објаснил дека му текнало кога забележал колку завеси сè уште се спуштени за време на летното утринско возење.
Сепак, тој не доживеал да го види тоа во Велика Британија.
Германија била првата што го вовела летното сметање на времето во 1916 година, а Велика Британија неколку недели подоцна.
Двете земји биле во средината на Првата светска војна и за нив било многу важно да ја искористат максимално дневната светлина, а воедно да штедат јаглен.
Следната година, Русија го сторила истото, а во 1918 година и Соединетите Американски Држави.
Сепак, во мирновременски услови, тоа не се проширило во Америка.
Под притисок на земјоделците, американскиот претседател Вудро Вилсон наскоро го укинал летното сметање на времето, наведувајќи дека земјата се враќа во „Божјото време“.
Во Европа немаше правила што би важеле за сите.
За време на Втората светска војна, Британците, на пример, ги дуплираа своите заштеди – ги поместија часовниците за два часа нанапред.
Дури по оваа војна се појави хаос во Америка во врска со мерењето на времето, пишува порталот Астрономија.
Во Западна Вирџинија, на автобуска линија од околу педесет километри, патниците морале да ги поместуваат часовниците дури седум пати за да ги прилагодат на пропишаното време.
Загубите во транспортот и многу други биле во милиони.
Летното сметање на времето во тогашната Социјалистичка Федеративна Република Југославија беше воведено дури на 27 март 1983 година.
Жртви поради промена на часовникот
До неодамна, промената на часовникот предизвикуваше проблеми за луѓето.
Екстремен пример се палестинските герилци кои шверцуваа временски бомби од Западниот Брег во Израел пред 20 години.
Во септември 1999 година, Западниот Брег сè уште беше на летно сметање на времето, додека Израел ги помести часовниците еден час назад.
Палестинците не беа свесни за промената на времето и бомбите експлодираа еден час порано од планираното, додека сè уште се поставуваа.
Тројца екстремисти кои наводно планирале да убијат стотици луѓе беа убиени.
Каде се применува?
Денес, 110 од 192 земји во светот го користат летното сметање на времето, но не се користи во Кина, Јапонија, Јужна Кореја и низ целиот африкански континент, пишува National Geographic.
Повеќето земји што го користат се во Европа и Северна Америка.
Исклучок е Исланд, бидејќи е многу посеверно од остатокот од Европа и има поекстремни варијации во дневната светлина и темнината во текот на целата година, па затоа не би имале многу корист од промената на часовниците.
Белорусија, Грузија и Русија исто така избраа да имаат исто време и во зима и во лето.
За земјите на екваторот, каде што има приближно иста количина дневна светлина во текот на целата година, нема потреба од такви заштеди.
Истото важи и за Аризона и Хаваи, кои имаат сончеви денови во текот на целата година.
Сите други федерални држави во САД ги поместуваат часовниците напред напролет и наесен.
И за и против
Во 2001 година, од земјите-членки на ЕУ се бараше да воведат таканареченото летно сметање на времето со цел да се олесни трговијата и транспортот на заедничкиот пазар и да се намалат трошоците за енергија.
Дополнителните дневни часови во лето би можеле да ги намалат трошоците на граѓаните за вештачко осветлување и да им овозможат да го поминуваат слободното време на отворено.
Сепак, реалните заштеди на енергија се покажаа како доста маргинални.
Намалувањето на електричната енергија е компензирано со зголемена употреба на греење или климатизација, како и гориво во возилата.
Сепак, некои од главните трговски партнери на ЕУ, како што се Кина, Русија и Турција, не ги поместуваат часовниците напред.
Не е исто за Финците и за Грците
Финска побара укинување на летното сметање на времето откако 70.000 граѓани потпишаа петиција со која го бараат тоа.
Во јуни, Финска има 18,5 часа дневна светлина, а во декември само 5,5 часа, додека во Грција денот трае 14,5 часа во лето и 9,3 часа во зима.
Двете земји се во иста временска зона – Источноевропско време (GMT + 2).
Како влијае тоа врз здравјето на луѓето?
Некои научни студии покажаа дека менувањето на часовникот има негативни ефекти врз здравјето на луѓето.
Студијата на Европската комисија наведува дека „ефектот врз биоритмите на луѓето може да биде посериозен отколку што првично се сметаше“.
Се верува дека може да доведе до нарушувања на спиењето, но и до зголемен број на срцеви удари и кардиоваскуларни проблеми.
Исто така, може да придонесе за зголемување на бројот на сообраќајни несреќи.
Ако одите на училиште или работите во темница, се очекува да се чувствувате поспано.
Менувањето на часовниците исто така значи дека децата во есенските месеци одат на училиште во темница наутро, што може да биде опасно.
Постојат и различни мислења.
Истражувачите Џенифер Долијак и Николас Сандерс велат дека повеќето улични злосторства се случуваат попладне, помеѓу 17 и 20 часот, и препорачуваат летно сметање на времето.
Тие веруваат дека повеќе природна светлина во ова време може да им помогне на жртвите и на минувачите да ги видат потенцијалните закани, како и подоцна да ги идентификуваат сторителите.
© Vecer.mk, правата за текстот се на редакцијата
