САД и Украина потпишаа долгонајавуван договор за експлоатација на минералните ресурси на Украина, вклучувајќи пристап до ретки земни метали, нафта, гас и други стратешки суровини.
Договорот привлече огромно внимание бидејќи е и првиот конкретен резултат на дипломатската комуникација меѓу претседателот Трамп и претседателот Зеленски откако Вашингтон, според сопствените тврдења, инвестираше стотици милијарди долари во воена помош за Киев.
Иако украинските претставници нагласија дека станува збор за „фер договор“ што ќе привлече американски инвестиции и во исто време ќе ѝ ја остави на Украина целосната контрола врз националното богатство, јавноста сè уште поставува сè повеќе прашања за вистинските мотиви и можните последици за геополитичкиот однос на силите, особено со Русија.
Едно од најголемите сомнежи е дали ова е договор што воопшто ќе донесе вистински придобивки за Украина или е повеќе американско гарантирање за економски придобивки по огромната финансиска и воена поддршка на Киев за време на војната.
Реториката на Трамп е сосема јасна - ако веќе сме дале 350 милијарди долари, тогаш треба да добиеме нешто за возврат, а Украина ги има тие ретки метали и ресурси што можат да донесат повеќекратна заработка во САД.
Таквата изјава го одразува ставот на дел од американската јавност и политичари кои се прашуваат зошто Вашингтон би спасил друга земја „бесплатно“, особено имајќи ги предвид сопствените економски предизвици.
Сепак, постои надеж за Украина: „долгорочниот стратешки ангажман“ на Америка би можел да гарантира континуирана помош и политичка заштита, барем додека не заврши војната.
Украинската влада нагласува дека договорот формално не воведува никакви обврски за враќање на претходната воена помош, иако Трамп индиректно ја спомена можноста за „надоместување на трошоците“ преку експлоатација на вредни наоѓалишта.
Фактот дека повеќе не постои закана од ненадејно повлекување на САД од соработката, што би можело да се случи доколку не се постигне договор, е несомнено важен за Киев.
Од една страна, „врзувањето“ на американските интереси со украинските ресурси навистина може да создаде поттик за Вашингтон да остане политички и воено ангажиран, бидејќи сега го штити сопствениот удел во Украина.
Секако, зборуваме за Трамп и тој секогаш може да се предомисли. Сепак, засега, ова е нешто што е од корист за Украина, барем на краток рок.
Во вториот мандат, тие скапо ќе платат за оваа веќе „купена“ американска услуга.
Зеленски можеби се надева дека ќе ги врати работите „на стар начин“ сега, како во времето на Бајден.
Сепак, нема индикации дека Трамп одеднаш би започнал со таа интензивна воена поддршка со цел соборување на Русија.
Покрај тоа, во позадина, Вашингтон и Москва можеби самите преговараат за некаков договор за ресурси.
На крајот, САД би можеле да излезат од целата приказна како голем профитер, а Русија и Украина - двеземји кои дозволија да бидат турнати во крвава војна, ќе имаат само стотици илјади мртви зад себе.
Што се однесува до самиот договор, критичарите предупредуваат дека 50% од приходите од идните проекти одат во заеднички инвестициски фонд, а потоа се враќаат во развој на енергетиката и рударството под надзор на одбор со шест члена - тројца Американци и тројца Украинци.
Накратко, државата Украина повеќе нема да го задржи класичниот удел на приходите во буџетот од новите дозволи и концесии, туку овие приходи ќе бидат насочени во фонд кој се управува според принципот на „делумно“ ко-одлучување (некако може да се почувствува дека тројцата Американци сепак ќе имаат поголемо влијание!).
Владата тврди дека ова е пожелно бидејќи гарантира транспарентност и го намалува влијанието на олигарсите, но скептиците се прашуваат дали не станува збор за отстапување на значителен дел од идните профити на американската страна, можеби повеќе отколку што било потребно.
Она што секако останува нерешено е безбедносниот аспект.
Во преговорите, Киев сакаше да добие американски воени гаранции на црно на бело, но таква гаранција нема во конечниот документ од девет страници.
Наместо тоа, се споменува неодредено „долгорочно стратешко усогласување“ и поддршка во „безбедноста, благосостојбата и интеграцијата во глобалните економски рамки“.
Државната секретарка Тами Брус изјави дека самото присуство на САД дава имплицитна безбедност, но многумина веруваат дека без конкретна и обврзувачка гаранција, инвестициите ќе продолжат да се одложуваат, особено во областите на источна Украина кои беа тешко уништени од војната.
Русија, од друга страна, го гледа овој договор како потврда на своите тврдења дека „Западот е таму само за да ги експлоатира украинските ресурси“.
Поранешниот претседател Дмитриј Медведев тврдеше дека „Трамп конечно го принуди режимот во Киев да плати за американската помош за рудници и минерали“, алудирајќи дека Украина се претворила во „земја што исчезнува“ што американскиот капитал сега ја купува за ситни пари.
Затоа, Москва добива дополнително оружје за својот пропаганден наратив: Русија постојано тврди дека Украина е марионета на западните интереси, па тој наратив сега ќе биде уште погласен.
Сепак, дали тоа се заканува со нова ескалација?
Една можност е дека САД, имајќи економски интерес, ќе продолжат да ја вооружуваат Украина уште посилно, особено ако проценат дека за да се заштитат инвестициите е потребно да се истисне руската армија од клучните рудници и наоѓалишта во окупираниот исток од земјата.
Во тој случај, конфликтот би можел дополнително да се засили, бидејќи Кремљ е добро запознаен со богатството на тие региони и нема да се откаже од нив туку-така.
Во исто време, постои и хипотеза дека Вашингтон сега би можел да го „убеди“ Киев да преговара за замрзнато или компромисно решение, ако тоа можеби би обезбедило повеќе или помалку стабилна рамка за искористување на достапните региони што сè уште се под контрола на Киев.
Самиот Трамп е склонен кон брзи и „профитабилни“ решенија, па затоа не е исклучено САД да ги свртат работите и да кажат: „Договорот е подобар од понатамошното трошење средства“.
Без разлика каков ќе биде развојот на ситуацијата, факт е дека голем дел од минералното богатство на Украина - вклучувајќи литиум, ретки метали и голем дел од наоѓалиштата на нафта и гас - се наоѓа во области кои моментално се под руска окупација или се многу блиску до линиите на фронтот.
Во пракса, ова значи дека најголемите придобивки од договорот ќе дојдат само ако ситуацијата на терен се подобри и овозможи поголеми инвестиции. Тоа во голема мера зависи од исходот на војната.
Засега, идната експлоатација би можела да се врши во западните и централните региони, каде што безбедноста е поголема, но вредноста на наоѓалиштата не е толку огромна како на исток.
За Украина, во услови на екстремен економски притисок, договорот може да биде нужно зло или, како што би рекле некои, прагматична одлука.
Без дарежлива странска помош, би било речиси невозможно Украина да се оддржи во војната, а камоли да планира долгорочно закрепнување.
Во оваа светлина, секој модалитет што гарантира континуитет на американската поддршка може да биде подобар за Киев отколку алтернативата Вашингтон да се замори и да се сврти кон други приоритети.
Во исто време, опозициските политичари и дел од јавноста со право се загрижени дека Украина обврзала премногу, оставајќи голем дел од идните приходи на американскиот фонд.
Колку е „фер“ овој сооднос и дали Украинците, по војната, ќе се чувствуваат измамени ако сфатат дека можеле да преговараат за поповолни услови?
Понатаму, еден ден Украинците можеби ќе сфатат дека нивното раководство требало директно да ја запре војната со Русија, заобиколувајќи ја алчноста на Америка за ресурси.
На овој начин, би можеле да го добијат најлошото сценарио - дел од земјата е окупиран, а дел е економски украден!
Многумина ќе се согласат дека ова е типичен пример за економски империјализам: моќна држава нуди воена заштита или финансиска инјекција на послаба држава, а за возврат бара ексклузивен пристап до природното богатство.
Развојот на настаните ќе зависи од тоа дали САД ќе продолжат да испраќаат оружје без оглед на конечниот статус на источните региони.
Доколку Вашингтон процени дека е попрофитабилно за него да го зголеми воениот притисок, можеби Украина ќе добие дополнителни напредни системи за да ја врати контролата (или барем да се обиде) врз снабдувањето со суровини во Донбас - сè е во крајна линија прашање на економска пресметка, освен животите на самите Украинци.
Доколку, од друга страна, администрацијата на Трамп заклучи дека понатамошниот конфликт би траел предолго, тоа би можело да го охрабри Киев да постигне некаков договор со Москва, со намера да се стабилизира барем дел од украинската територија и ресурси и брзо да се стави во функција на експлоатација за фондот.
Во секој случај, перспективата воопшто не е едноставна: овој договор ќе ја обликува не само економската иднина на Украина, туку и можноста за траен мир или нов засилен конфликт со Русија.
Сите страни разбираат дека минералните ресурси, особено оние клучни за високите технологии (како што се литиумот или ретките земни метали), можат значително да влијаат на глобалната геополитичка рамнотежа.
Во овој контекст, новиот договор меѓу Вашингтон и Киев би можел да создаде дополнителен мотив и за компромис и за конфронтација, во зависност од тоа како интересите на двете главни сили - САД и Русија - се преклопуваат или се разликуваат.
Доколку ситуацијата се смири и започне обновата, договорот навистина би можел да даде силен поттик за економијата на Украина, без оглед на фактот дека голем дел од профитот и ресурсите на крајот ќе го најдат патот до американските џебови.
Ако војната потрае и САД одлучат дека треба да обезбедат поврат на инвестициите, може да бидеме сведоци на дополнителна воена ескалација.
Ниту едното ниту другото не изгледаат воопшто сигурно, што само покажува колку овој договор, кој на прв поглед изгледа како „победа за сите страни“, е всушност полн со неизвесност и потенцијални конфликти.
(Vecer.mk VIA)
Прочитајте и: САД И УКРАИНА ГИ ДЕЛАТ РЕСУРСИТЕ - дали ова е Фонд за обнова или компензација за американската воена помош?
© Vecer.mk, правата за текстот се на редакцијата
