Рано наутро на 1 јуни 2025 година, украинското разузнавање започна спектакуларна операција со кодно име „Пајажина“ - околу сто беспилотни летала испорачани од руска територија погодија четири стратешки воздушни бази, од Арктикот до Сибир.
Целите беа првенствено постари бомбардери Ту-95 и Ту-22М3 и еден авион А-50, додека најсовремените Ту-160 беа поштедени.
За Киев, импресивен пропаганден трофеј: десетици руски авиони беа повлечени од употреба, со порака дека границите повеќе не гарантираат безбедност.
За Москва, пак, потсетник за сопствената ранливост - уште поболно бидејќи допре до една (иако помошна) нога од нуклеарната тријада.
Кремљ реагираше со необична воздржаност.
Портпаролот Дмитриј Песков потврди дека Владимир Путин бил информиран за сè „во реално време“, но одби да ги открие одмаздничките мерки, префрлајќи ја топката на Министерството за одбрана.
Ја призна штетата, отвори истрага и најави „казнени удари“ врз украинските логистички центри.
Но, клучната изјава дојде од самиот врв: во телефонски разговор со Доналд Трамп, Путин предупреди дека на „напад врз нуклеарните капацитети на Руската Федерација“ ќе мора да се одговори, без да се прецизира формата на тој одговор. Ова го реактивираше латентниот страв на Западот од нуклеарна ескалација.
Стратешките бомбардери навистина играат и нуклеарна и конвенционална улога, но тие сочинуваат само една третина - и тоа пофлексибилна, мобилна - од рускиот арсенал. Интерконтиненталните балистички ракети во силоси и подморниците со ракети Р-29 и Булава остануваат главен столб на одвраќање.
Загубата на неколку децении старите Ту-95, колку и да е срамна за престижот, не влијае на способноста на Русија да нанесе „неприфатлива штета“ на потенцијален агресор.
Според сопствената доктрина, Москва може да користи нуклеарно оружје само ако „опстанокот на државата е загрозен“ или ако противникот е првиот што користи оружје за масовно уништување.
Напад со беспилотни летала - и тоа без нуклеарни боеви глави - не ги исполнува овие критериуми.
И покрај ова, во руските медиуми и во Комисијата за одбрана на Думата постои сè погласен камп на тврдокорни застапници, кои бараат „демонстративен нуклеарен сигнал“ - на пример, експлозија на голема надморска височина над ненаселена област или тактички удар на воен полигон во Украина.
Ваквите предлози се потпираат на психолошки ефект: да се принуди Западот да повлече „црвени линии“ кон Киев. Но, истата логика има и друга страна: штом Москва го премина нуклеарниот праг, тоа би отворило Пандорина кутија со последици - од дипломатска изолација до можен конвенционален одговор на НАТО на руските сили, да речеме во Сирија или Црното Море.
Путин, вешт во играње со границите, моментално разгледува различен коктел од притисоци.
Прво, конвенционална ескалација.
Веќе на 3 јуни, следеше најмасовниот ракетен напад врз Харков оваа година: хиперсонични Кинжал, крстосувачи Калибри и беспилотни летала Шахед паднаа во триделни бранови за да го осиромашат украинскиот ПЗО.
Второ, распрснување на стратешките авиони на помали писти и зголемено бетонирање на засолништата – потег од одбранбен карактер, но и сигнал дека загубите од „Пајажината“ нема да станат рутина.
Трето, симболични вежби на нуклеарните сили во јужна Русија и Белорусија, слични на оние во мај 2024 година, кои служат повеќе за телевизиски камери отколку за воено планирање.
Па, колку е реално сценариото за нуклеарна одмазда?
Повеќето независни аналитичари – од Павел Подвиг до британскиот RUSI – ја проценуваат веројатноста како ниска, но не и непостоечка.
Клучната варијабла не е оштетувањето на авионите, туку перцепцијата на заканата од страна на властите.
Ако, на пример, Украина сериозно ги загрози контролните центри на стратешките сили или лансира пробив на копно што би го преполовил Кримскиот мост и би го загрозил Донбас, тогаш логиката „ескалација за деескалација“ би можела да преовлада во Кремљ.
Сепак, сензационален напад со беспилотни летала повеќе понижува отколку што парализира.
На внатрешен план, Путин сè уште ужива широка мобилизациска поддршка – не му е потребен итен нуклеарен шок за да го консолидира општеството.
Наместо тоа, тој го избира методот „варење на жабата“: постепено зголемување на интензитетот на конвенционалните удари, додека остава впечаток дека е подготвен за најлошото.
(Оваа метафора позната како „принцип на варена жаба“ илустрира како постепените, речиси незабележливи промени можат да доведат до големи последици ако не се препознаат и не се реагира на време. Наместо да бега, жабата постепено се навикнува на сè потоплата вода во тенџерето сè додека не биде предоцна - ако промената беше ненадејна (ако беше фрлена во топлата вода), таа веднаш би реагирала и би се спасила. Ноам Чомски и другите ја користат оваа приказна за да предупредат на опасноста од колективна пасивност во услови на негативни социјални, политички или еколошки процеси. Пораката е јасна: на тивките, постепени закани треба веднаш да се одговори, бидејќи штом опасноста стане очигледна, можеби нема повеќе сила или можност за бегство. Во контекст на војната во Украина, ова би претставувало постепена руска ескалација на притисокот, до точка каде што Киев повеќе не може да се спротивстави.)
Токму оваа двосмисленост го одвраќа Западот од испорака на ракети со дострел од над 500 км, а Киев од напаѓање на силоси или командни бункери. Засега.
Вашингтон, исто така, игра важна улога.
Додека Белата куќа официјално тврди дека не знаела за „Пајажината“, неофицијалните канали во Пентагон веќе ја советуваат Украина да размисли двапати пред да го таргетира она што Кремљ го смета за „свети објекти“.
Со други зборови, поддршката за Киев останува, но ограничувањата се појасни отколку во 2024 година. „Креаторот на договори“ во Овалната соба сака преговори, а нуклеарен инцидент би го уништил неговиот дипломатски простор за маневрирање.
Во пошироката слика, „Пајажината“ открива нова реалност - нуклеарната енергија може да биде изложена на длабоки асиметрични напади без автоматско исфрлање атомски бомби.
Ова потврдува дека парадигмата на одвраќање денес е обликувана и од беспилотни летала што чинат неколку илјади евра, а не само од ракети што чинат неколку милиони.
Креаторите на политики во Москва и Брисел сега мора да ги редефинираат линиите што „не смеат“ да се преминат, во простор каде што технологијата се менува побрзо од доктрините.
Како заклучок, и покрај воинствената реторика и гневот на руската јавност, Кремљ сè уште не се чини дека подготвува нуклеарен одговор.
Доктрината, односот цена-придобивка и латентниот страв од одмазда на НАТО го одржуваат тој праг висок.
Во исто време, сепак, секоја нова украинска операција што се приближува до витален сегмент од руското одвраќање го поместува ризикот - не линеарно, туку по скокачка логика.
Војната влезе во фаза во која беспилотно летало од 50 кг може да предизвика дипломатија потешка од мегатон.
Дали линиите ќе издржат, парадоксално, ќе зависи од воздржаноста на двете страни: Украина да не го надмине сопствениот успех и Русија да не возврати со нешто што никој на планетата не може „контролирано“ да го ескалира.
(Vecer.mk VIA)
© Vecer.mk, правата за текстот се на редакцијата
