Влијанието на временската прогноза и војната во Украина врз економијата на ЕУ
Европа се лизга во рецесија. Официјалните прогнози на Европската централна банка се дека растот во последниот квартал од годинава и првиот квартал од следната година ќе стагнира и тоа во подобар развој на настаните. Во песимистичко сценарио, БДП на еврозоната нагло ќе се намали во последниот квартал од оваа година и првиот квартал од следната година.
Покрај енергетската криза, најавата за студена зима ги натера министрите на ЕУ да ја повикаат мрежата на оператори на електричната мрежа да ги достават најновите информации за ризиците за безбедноста на зимското снабдување со електрична енергија во октомври, порано од вообичаено.
Колкаво влијание имаше екстремната зима врз фијаското што го доживеаја Наполеоновата Франција и Хитлерова Германија во нивниот обид да ја освојат Русија, сè уште е прашање на контроверзии за историчарите.
Меѓутоа, ако популаризираниот наратив е за најстудените зими од 1812 и 1941-42 година е точен, тогаш прелиминарните проекции, кои укажуваат на пониски од просечните температури во наредните месеци, би можеле (повторно) да и помогнат на Москва, преку зголемените приходи поради зголемената побарувачка за нафта и гас.
https://vecer.mk/top-vesti/mmf-najloshoto-doprva-doagja/
Имено, најновите проценки на Европската агенција за временска прогноза укажуваат дека Стариот континент би можел да се соочи со студена зима со помалку ветер и дожд од вообичаено.
Прогнозите за ноември и декември 2022 година укажуваат на период на висок притисок над Западна Европа, кој најверојатно ќе донесе постудени периоди со помалку ветер и врнежи, што ќе го намали производството на енергија од обновливи извори, особено хидроенергија.
Така, неодамнешните урагани на Атлантикот би можеле да создадат поблаго, повлажно и ветровито време на краток рок, но посвежото време во последните два месеци од 2022 година би било во согласност со атмосферските услови познати како „Ла Ниња“ (временска шема што произлегува од ладењето на површината на Пацификот, што предизвикува промени во шемите на ветрот и врнежите во различни региони).
Во оваа насока, министрите на ЕУ ја поканија мрежата на оператори на електрична мрежа во ЕУ да ги презентираат своите најнови информации за ризиците за безбедноста на зимското снабдување со електрична енергија во октомври, еден месец порано од вообичаеното.
Остар пад на извозот на руски гас во ЕУ
Точно, прогнозата за претстојните топли денови за октомври е оптимистичка за ЕУ и за Британија.
Бидејќи повисоката температура од вообичаената ќе ја одложи потрошувачката на инаку акумулираните залихи (полнењето на капацитетот е дури 90%), а цените на природниот гас одржуваат надолна траекторија.
Така, „Dutch Gas Futures“ на 5 октомври 2022 година изнесуваше околу 1.650 долари, 176 евра за мегават-час, што е драстично помал износ од нивната просечна цена во август (2.450 долари). Точно, оваа цена е дури околу осум пати повисока од просекот за периодот 2010-19 година.
Инаку, Европа имаше едно од најтоплите лета досега, со августовски температури за 1,7 степени над просекот од 1991 до 2020 година. и последователно сушење на почвата. Во врска со тоа, уделот на ветерот и хидроенергијата во производството на електрична енергија во ЕУ се намали, а реките како што е Лоара речиси пресушија.
Така, енергетската криза предизвикана од војната во Украина е само дел од проблемот, додека затворањето на француските нуклеарни централи (на пример, речиси половина од 56-те моментално се офлајн) и прекината испораката на јаглен предизвикана од малите водени текови на главните реки, иако речиси исто толку проблематични, долго време се под радарот.
Со ова е поврзан и растот на големопродажните цени на електричната енергија, која главно се произведува од природен гас, кои од јануари до август пораснале за неверојатни 13 пати во Германија и Франција и речиси 12 пати во Италија.
Како што е наведено, ЕУ се соочува со драстично зголемување на трошоците за енергија за бизнисите и домаќинствата поради огромниот пад на увозот на гас од Русија (увозот на гас од Руската Федерација во ЕУ падна од околу две петтини од вкупните испораки на само 9 %).
Проблемот ќе се надополни со фактот што Германија најверојатно ќе мора привремено да го намали или замрзне извозот на електрична енергија во Франција и другите земји од ЕУ оваа зима за да спречи колапс на нејзината електрична мрежа.
Самата најава за таквиот потег на Берлин ги зголемува тензиите во ЕУ, бидејќи некои држави гледаат на „заштитниот штит“ од 200 милијарди евра за германските бизниси и потрошувачи како нешто што го поткопува европското единство (според нив, Германија ја користи својата економска моќ за да ги заштити своите домаќинства на начин на кој другите не можат). Берлин ѝ одговара на Франција дека нивото на субвенциите на таа земја за истата цел е практично исто.
Сè поизвесна рецесија во ЕУ
Европа се лизга во рецесија бидејќи постојано високата инфлација и политичко-економската несигурност го задушуваат производството и потрошувачката.
Клучниот показател за деловната и потрошувачката доверба (PMI) во ЕУ и еврозоната драстично падна во септември. Дури и официјалните прогнози на Европската централна банка (ЕЦБ), кои долго време се пооптимистички од повеќето еквиваленти на приватниот сектор, се дека растот во последниот квартал од оваа година и првиот квартал од следната година ќе стагнира и дека во подобра развој.
Во песимистичко - и веројатно реално - сценарио, БДП на еврозоната нагло ќе се намали во последниот квартал од оваа година и првиот квартал од следната година.
Еден од клучните двигатели на неповолните економски движења ќе бидат прекините во индустриското производство поради недостиг на енергија.
Имено, протокот на нафта од Русија во ЕУ ќе заврши нагло на крајот на 2022 година, кога ќе стапи на сила ембаргото за нафта, што поради ограничената можност на Москва да ја пренасочува нафтата кон Азија, може да доведе до силно зголемување на цените во 2023 година поради намалувањето на глобалната понуда (барел ќе чини во просек 138 долари во 2023 година, според проценката на ЕЦБ).
Дополнително, зголемените трошоци за енергија и цените на вештачките ѓубрива силно ќе ги поттикнат берзантските цени на храната во текот на 2023-2024 година.
Според песимистичкото сценарио, кое претпоставува дека Русија целосно го запира снабдувањето со природен гас, еврозоната ќе има негативен раст од 0,9% во 2023 година со инфлација од 6,9%. Сега преферираното „средно сценарио“ претставено од шефицата на ЕЦБ Кристијан Лагард предвидува нула раст следната година.
Понеповолни се проекциите на Barclays, која очекува наредната година еврозоната да се намали за 1,1%, што е идентично со прогнозата на инвестицискиот институт Блекрок.
И Fitch Ratings укажува дека рецесијата во еврозоната сега изгледа веројатна како резултат на продлабочената гасна криза, целосно затворање на рускиот гасовод кон ЕУ, со рационализирање што само ќе ги интензивира економските нарушувања, особено во Германија.
Слични се предвидувањата на Think.ing, кој во 2023 година очекува намалување на БДП од 0,6%, истакнувајќи ги проблемите со кои се соочуваат европските компании погодени од енергетскиот шок, падот на финалната побарувачка и тешките услови за финансирање кои ќе ги забават деловните инвестиции.
Индикативно е дека податоците на ЕУРОСТАТ укажуваат на практично постојан сезонски прилагоден пад во индустријата во еврозоната во последните 12 месеци. Имено, во јули 2022 година беше за 0,8% понизок од просекот за време на предпандемијата 2019 година, а само за 3,8% повеќе од пред 7 години (2015 година).
Драстичниот пад на побарувачката на гас во индустрискиот сектор поради зголемувањето на цените на бензинот и мерките за заштеда на енергија ќе ја намали потрошувачката на гас во ЕУ за 10% оваа година (и дополнителни 4% во 2023 година), при што се очекува побарувачката на индустриски гас да падне за дури 20%.
Енергетски интензивните индустрии во Европа, вклучително и топилниците за алуминиум, бакар и цинк, како што се челичарниците, веќе ги предупредија претставниците на ЕУ дека се соочуваат со егзистенцијална закана од зголемувањето на цените на струјата и гасот.
На лошата состојба на економијата на ЕУ укажува и падот на водечкиот индекс на најголемите европски берзи (EuroFirst 300), кој на 5 октомври 2022 година е за 10,3% понизок на годишно ниво. Ситуацијата се влошува со фактот што глобалната трговија губи на интензитет од втората половина на 2022 година и ќе остане стагнација во текот на 2023 година (проектираниот раст е само 1%).
Исто така, извозот на стоки во Европа следната година ќе порасне за само 0,8%, додека увозот на стоки ќе се намали (за 0,7%) поради драматично повисоките цени на енергијата, храната и другите стоки, како и зголемените каматни стапки кои ја намалуваат побарувачката за увоз.
Високите цени на нафтата го зголемија енергетскиот дефицит на дури 5% од БДП на ЕУ, бидејќи увозот на енергетски производи во првата половина на 2022 година (речиси 380 милијарди евра) е приближно двојно поголем од просекот.
Сепак, и покрај бројните предупредувања дека овој потег би можел да ги зголеми цените на нафтата, членките на ЕУ се согласија на 5 октомври 2022 година да воведат горна граница на цената на руската нафта (т.н. капа), мерка што ќе стапи на сила точно два месеци подоцна.
Ефектот на ограничувањето нема да биде голем бидејќи повеќето земји надвор од Г7 и ЕУ не изразија подготвеност да го спроведат.
На пример, Индија и Кина го зголемија купувањето на руска нафта во последните месеци, привлечени од големиот попуст од 23 долари.
Покрај тоа, земјите од Заливот, односно членки на ОПЕК (т.е. ОПЕК +, заедно со Русија), исто така се против ограничувањето, кои договорија силно намалување на производството на нафта од 2 милиони барели дневно (додека поединечните членки би можеле доброволно да го намалат производството на врв на тоа).
Цените на Брент веќе се искачија на над 93 долари за барел истиот ден, на 5 октомври, што е за речиси 10% повисоко од последниот ден од септември.
Она што дополнително ја комплицира ситуацијата за ЕУ е тоа што, за разлика од претходните епизоди на рецесија, ЕЦБ не може да помогне во ублажувањето на влијанието на економската контракција.
Напротив, за да се бори против и онака двоцифрената инфлација, ЕЦБ мора да ја заостри монетарната политика. Проблемот е што растот на платите не успеа да држи чекор со инфлацијата, поткопувајќи ја куповната моќ на работниците преку зголемените животни трошоци.
Иако невработеноста е мала, ни таа не е загарантирана.
Италијанското деловно лоби Confindustria веќе предупредува дека меѓу 400 и 600 илјади работни места може да се изгубат поради високите цени на бензинот.
Како резултат на тоа, народното незадоволство од високите цени на енергијата и енергетската политика на ЕУ почна да се манифестира, а протестите избија во Чешка, Словачка, Полска и Германија.
Владите ширум Европа се обидуваат да го намалат гневот на јавноста со субвенции од стотици милијарди евра за да го спречат растот на цените на енергијата за домаќинствата и бизнисите, што со зголемување на агрегатната побарувачка ги зголемува инфлаторните притисоци.
https://vecer.mk/svet/francija-kje-ja-spasuva-so/
Состојбата во „локомотивата“ на ЕУ
Германија, економската локомотива на ЕУ, се соочува со пад на показателите за производствената активност во септември, трет месец по ред. Имено, економијата на најголемата економија во ЕУ е под влијание на се подлабокиот пад на новите нарачки и зголемувањето на цените на енергијата.
Конечниот индекс на менаџери за набавка (PMI) на S&P Global за производниот сектор (кој сочинува една петтина од германската економија) падна на 47,8 поени, што е најниско ниво од јуни 2020 година (во екот на пандемијата), од 49,1 поени во Август (показател под 50 укажува на намалување на активноста).
Дополнително, индексот на нови нарачки падна на 39,1 (од 40,9 поени), бидејќи растот на цените и влошувањето на економската перспектива поттикна повеќе купувачи да ги одложат или откажат нарачките.
Имено, очекувањата на производителите во однос на идното производство нагло паднаа во септември по затворањето на гасоводот Северни Ток 1 (31.08.2022 година), дваесетина дена пред саботажата на истиот гасовод.
Минхенскиот институт Ifo сега прогнозира зимска рецесија за Германија, со пад на производството за 0,3% во текот на следната година, додека Дојче банк очекува поостар пад, а нејзините економисти ги отфрлија претходните проекции за „блага рецесија“ во Европа како што ескалираше енергетската криза.
Четирите водечки економски институти во Германија - RVI, ifo, IfV, IVH - ги намалија своите прогнози за економски раст за оваа и следната година и сега очекуваат најголемата европска економија да падне во рецесија (проектираниот пад на БДП е 0,4%).
Поинтензивната рецесија во Германија е последица на нејзината зависност од рускиот гас, како и на големиот удел на индустријата во БДП, секторот најчувствителен на проблеми со снабдувањето со енергија.
Имено, повеќето влади на ЕУ, вклучително и Германија, им даваат приоритет на домаќинствата и јавните услуги како што се болниците во снабдувањето со гас, додека индустријата е на последно место, па прекините на гасот и електричната енергија прво ќе го погодат овој сектор.
Иако германските национални резерви на гас моментално се на 92%, тоа би задоволило само два месеци просечна побарувачка, што индиректно укажува дека Германија и ЕУ најверојатно ќе мора да се префрлат од доброволно на задолжително рационирање.
Драстичен пад на еврото и забрзување на инфлацијата
Додека во мај претходната година се плаќаше 1,2 долари, на почетокот на октомври 2022 година еврото е нешто послабо од доларот.
Губењето на довербата во еврото ја загрозува стабилноста на европската монетарна унија со поттикнување на инфлацијата (која достигна рекордни 10% во септември) и создавајќи услови за бегство на капиталот. Примерот на Британија, која моментално се бори со оваа динамика, укажува на тоа што може да ја чека еврозоната.
Од светската економска криза во 2008 година, ЕЦБ дозволи нејзината понуда на пари да расте двојно побрзо од БДП во САД.
Од тој раст, 83%, или дури 4.400 милијарди евра, е резултат на купувањето државни обврзници на земјите од еврозоната, со што каматата за нив се одржува на нула, а националниот долг последователно се зголеми, приближувајќи се до магичната бројка од 100% од БДП на ЕУ (која беше помогната и од Европската комисија со дополнително задолжување од 750 милијарди евра, што беше обид да им се помогне на послабите економии од медитеранскиот дел на ЕУ да се справат со Ковид-19).
Бидејќи државниот долг ја зголемува агрегатната побарувачка, ова имаше силно влијание врз инфлацијата, се разбира со ефектот на тесните грла на синџирот на снабдување предизвикани од пандемијата и енергетската криза предизвикана од војната во Украина.
За инфлациските притисоци придонесе слабеењето на еврото преку растот на цените на увезените стоки и услуги, што, меѓу другото, е последица и на ултралабавата монетарна политика до јули, односно септември 2022 година, кога ЕЦБ ја зголеми основната каматна стапка за прв и втор пат во последните 11 години.
Производните цени во еврозоната (цените што компаниите ги плаќаат за стоки и суровини) пораснаа на рекорд во август, за дури 43,3% во споредба со истиот месец во 2021 година.
Енергетскиот сектор забележа најголем раст, каде цените се зголемија повеќе од двојно од година во година.
Порастот на деловните трошоци е последица на слабеењето на побарувачката поради рекордно високата инфлација, која ги загрозува профитните маржи и опстанокот на бизнисите низ ЕУ.
Ситуацијата е алармантна во Германија, каде што во август цените на производителите беа за дури 46% повисоки од истиот месец од 2021 година. Со оглед на долгорочната корелација помеѓу стапката на раст на цените на производителите и потрошувачките цени, ова укажува дека цените на мало во ноември може да достигне раст од 14%.
Поврзано со инфлацијата, трошоците за хипотекарните заеми во еврозоната се искачија на највисоко ниво во последните седум години (на 2,26%, речиси 1% повеќе отколку во септември 2021 година), со што се намалуваат финансиските приходи на домаќинствата.
Имено, зголемувањето на каматните стапки значи повисоки трошоци за имателите на хипотеки и повисоки трошоци за домување за купувачите во време кога потрошувачите се соочуваат со пад на реалните плати.
Кое е нивото на потребните заштеди во ЕУ?
Во моментов, само една петтина од поранешните испораки на руски гас се врши преку гасоводи под Црното Море преку Турција до Бугарија и преку Украина до Словачка, но санкциите на Гаспром против Украина може да го доведат во прашање снабдувањето преку оваа рута.
Навистина, недостатокот на Русија во голема мера беше компензиран со купување на скапи испораки на течен природен гас од САД и Катар, додека снабдувањето со гасоводи од Норвешка и Азербејџан се зголеми (олеснето со отворањето на природен гас на Бугарија со Грција на 1 октомври 2022 година).
Следствено, последниот извештај на Меѓународната агенција за енергетика (ИЕА) препорачува намалување на употребата на гас во ЕУ за дури 13%.
Резервите на гас не треба да паднат под 33% до крајот на зимата за да има доволно енергија доколку се појави нагло студено време.
Во моментов складираниот гас сочинува само 23% од неговата годишна потрошувачка, а извештајот на ИЕА покажа дека без намалување на побарувачката и со прекин на снабдувањето преку сите гасоводи од Русија, нивото на складиран гас во ЕУ би било само пополнети за 20% во февруари 2023 година.
Во врска со гасната криза, на крајот на септември министрите за енергетика на ЕУ одобрија пакет итни мерки за спречување на зголемените сметки за електрична енергија и координирање на одговорот на земјите-членки на енергетската криза, вклучувајќи задолжителни заштеди на енергија (5%), данок ( дури 33%) на високите профити на корпорациите на енергетските компании и лимитот за дополнителни приходи на компаниите (на која било заработка остварена по цена над 180 евра за мегават-час).
Мерките за заштеда на енергија во домаќинствата - вклучително и намалување на термостатите за 1°C и намалување на температурата во котлите - заедно со минимизирање на согорувањето на гас во енергетскиот сектор на ЕУ и намалување на употребата на гас во зградите, може да бидат клучни.
Колку е критична состојбата укажуваат плановите за евентуално користење на резервните електроенергетски системи, кои не се толку распространети како што треба во случај на недостиг на електрична енергија, односно рационализација.
Имено, ширум ЕУ има половина милион телекомуникациски антени, но повеќето од нивните резервни батерии имаат капацитет за складирање од само половина час, додека потенцијалното времетраење на прекин на струја може да трае и до два часа.
Имајќи ја предвид геополитичката важност на енергетската независност или барем диверзификацијата на изворите на снабдување, повиците за заедничка енергетска стратегија на ЕУ стануваат се погласни.
Шарл Мишел, претседател на Европскиот совет, смета дека таа треба да ги има следните цели: намалување на потрошувачката; обезбедување безбедност на снабдувањето, пред сè, со диверзификација (т.е. со што поскоро стопирање на увозот од Русија); и намалување на цената на енергијата, што би се постигнало со силно зголемени инвестиции во истражување, иновации и технологија, се разбира преку колективниот пристап на ЕУ.
Вистинската енергетска унија бара силна координација меѓу членките на ЕУ, добра регулаторна рамка и пазарни услови кои најдобро им служат на интересите на домаќинствата и компаниите.
Релативно наскоро ќе видиме дали ЕУ е способна да ги постигне овие амбициозни цели во време кога нејзината глобална конкурентност се соочува со најголемиот предизвик во историјата токму поради силниот пораст на цените на енергијата.
