Неодамнешните случувања на Далечниот Исток и тензиите меѓу Кина и Тајван го доведоа светот на работ на уште една војна што може да предизвика глобална главоболка.
Сепак, иако работите изгледаат слични на контекстот на Русија и Украина, ситуацијата е значително поинаква, пред се од економски причини.
Иако во минатото Кина и Тајван поминаа низ три бурни кризи во Тајванскиот теснец, што доведе до одржување на слични воени вежби од страна на кинеската армија, официјален Пекинг никогаш не се впуштил во авантура која би значела целосна окупација на островот.
Неизбежно, Кина е многу посилна од Тајван според бројките, особено во воена смисла, и таков конфликт веројатно во одреден момент би завршил со победа на Кина.
Меѓутоа, она што беше проблем за Кина сите овие децении кога станува збор за Тајван е економската моќ и влијание што Тајпеј ги црпи од таа моќ, а од кои профитира и самиот Пекинг.
Мал остров, голема економска приказна
Конфликтот меѓу Кина и Тајван пред сè треба да се гледа како идеолошки обоена приказна која датира далеку пред Првата светска војна, која ескалира во 1949 година кога, за време на граѓанската војна, кинеските националисти предводени од Чианг Кај Шек отидоа во Тајван и тој дел го прогласи за Република Кина, единствениот, според нивното мислење, наследник на кинеската историја пред Втората светска војна, пишува Кликс.
Спорот со комунистите, особено во контекст на почетокот на Студената војна, многу му значеше на Тајван поради фактот што во текот на 1950-тите и 1960-тите добиваше голема воена и економска помош од САД.
Иако никогаш не беа официјално признати како земја, Америка успеа да ја задржи Кина на своја страна за време на децениите на Студената војна, но во исто време сè уште го поддржува Тајван.
Американската економска и воена помош за Тајван од 1950 до 1967 година изнесуваше речиси четири милијарди долари, од кои 90 отсто беа дефинирани како грантови, а само 10 отсто како пари за заем.
Значајната финансиска инјекција доведе и до раст на БДП, па така акумулираниот БДП на Тајван од 1951 до 1967 година изнесуваше 34,5 милијарди долари, од кои американската помош учествуваше со 12 проценти.
Во такви времиња, поддршката на САД за Тајван значеше многу и беше основа за започнување на економски реформи кои ја укинаа класата на земјопоседници, што значително го зголеми земјоделското производство.
Дополнително, токму во 1950-тите Тајван почна да дефинира четиригодишни економски планови, од кои секој, од оваа перспектива, претставуваше економска револуција сама по себе.
Првата фаза од економијата на Тајван може да се окарактеризира како фаза на замена на увозот, втората фаза вклучуваше индустриски развој, но со фокус на извозот, третата фаза која го достигна својот врв во осумдесеттите години на минатиот век вклучуваше развој на компјутерски технологии, за да може да се дефинира последната фаза и како фаза на трансфер на технологија во Кина.
На почетокот на својот економски развој, Тајван беше ориентиран кон развој на текстилната индустрија и извоз на вештачки влакна, што заедно со образовните реформи кои значително го подобрија размислувањето на жителите, и овозможија на земјата да развие неверојатен економски развој во период кога остатокот од светот имаше бројни проблеми во економската сфера.
Дополнително, веројатно еден од клучните потези е направен во 1959 година кога Тајван претстави 19 точки на економски и финансиски реформи во рамките на т.н. Третиот план за економски реформи на Тајван.
„Програмата за реформи на Тајван им овозможи на учесниците на пазарот подобар пристап до економските ресурси и создаде стабилна средина во која економските институции би можеле да опстанат. Што е најважно, создаде основа која ги фаворизира приватните компании и овозможува странски инвестиции“, наведува во својата анализа Фондацијата Бертелсман.
Стратегијата за унапредување на извозот, даночните олеснувања и заемите со ниски камати доведоа до двоцифрен економски раст во 1960-тите и трговски суфицит во 1970-тите.
Ваквите мерки привлекоа и бројни инвеститори, пред се од Јапонија, но и од континентална Кина, од каде голем број компании ги преселија своите погони и седишта во Тајван.
Кој се грижи за идеологијата во економијата? Инвеститорите во тој момент отидоа во област која започна со реформи за кои сите препознаа дека ги поздравуваат оние со вишок пари.
Електрониката и новата ера
Иако Тајван никогаш немал проблем со работната сила, она што им недостигало од самите почетоци на економскиот развој е квалитетна опрема со која можат да вршат активности.
Веќе во 1957 година е основана компанијата за вештачки влакна CMFC, која во тој период потпишала договор со американски партнери кои имале задача да ја обезбедат технологијата. Растот продолжи во текот на 1960-тите и 1970-тите кога Тајван премина од развојот на текстилната индустрија во хемиската индустрија, а потоа и на развојот на електрониката.
„Додека локалното склопување на радија и телевизии забрзано растеше во 1960-тите и 1970-тите, индустријата за потрошувачка електроника на Тајван немаше способност да развие поединечни компоненти. За да го стимулира растот на домашната индустрија за електронски компоненти, Тајван наметна барања за содржина за електронски производи што се продаваат на островот. Барањата имаа ефект да ги принудат јапонските телевизиски производители да ги префрлат технологиите на тајванските партнери“, пишува весникот Taiwan Today.
Веќе во текот на седумдесетите, во Тајван почнаа да се појавуваат иницијативи за производство на полупроводници, материјали кои денес играат клучна улога во производството на бројни уреди.
„Акумулацијата на инженерско и производствено знаење во индустријата за полупроводници се одвиваше бавно до 1974 година, кога ЕРСО - Државната организација за истражување и услуги за електроника - беше основана во близина на Националниот универзитет. Со помош на експерти од САД, ЕРСО почна да се стекнува со метал- оксидни полупроводнички технологии (CMOS) кој се користи во интегрираните кола (IC) од американската компанија RCA“, посочуваат оттаму.
Токму оваа компанија го препозна квалитетот на тајванската работа во доцните 1970-ти и почна да ја пренесува технологијата на чипови на ЕРСО, а во 1980 година започна со производство во фабриката што ја основа во Тајван.
Овој потег во суштина ја претставуваше влезната врата на Тајван кон светот на полупроводниците и само почеток на големиот економски успех на овој пазар.
Во текот на осумдесеттите, оваа филијала во Тајван доживеа вистинска револуција. Во ЕРСО се формира приватна компанија УМЦ, која ќе претставува централна точка за акумулација на чипови. Исто така, во тој период се повеќе и повеќе т.н дизајнерски IC куќи за кои беа заинтересирани бројни мултинационални компании.
Голем придонес за развојот на тајванската полупроводничка индустрија даде самата влада во 1987 година со основањето на TSMC, компанија за производство и дизајн на полупроводници и денес една од најважните компании на светскиот пазар која соработува со MediaTek, AMD, Apple, NVIDIA и бројни други западни компании.
И покрај пандемијата, кризата во Украина и другите проблеми, TSMC забележа рекордна нето добивка во вториот квартал од оваа година.
Приходите на компанијата беа 534,14 милијарди NT$, што е за 43,5 отсто повеќе од минатата година, додека нето приходот беше 237,03 милијарди NT$, што е за 76,4 отсто повеќе од претходната година.
За време на последните настани, едно од прашањата што беше поставено беше поврзано со компанијата TSMC и можниот однос на Кина кон нив во контекст на евентуалната окупација на островот.
Колку всушност компанијата изградила сопствен имиџ и какво влијание има на пазарот, доволно говори изјавата на претседателот на TSMC во разговорот за CNN.
„Никој не може да го контролира TSMC со сила. Ако има инвазија, TSMC нема да работи. Бидејќи ова е толку софистициран производствен капацитет, зависи од врската во реално време со надворешниот свет, Европа, Јапонија, САД, од материјали до хемикалии до резервни делови, софтвер и други работи. Војната не носи победници, сите губат“, рече претседателот на компанијата.
Дека Тајван во тоа време сè уште беше сериозен во своите намери доволно говори фактот дека научниот парк Хсинчу е основан во 1980 година, кој ја претставуваше базата од која TSMC, како и 399 други компании кои се занимаваат со производство на полупроводници и други материјали, би се создале.
Светот зависи од Тајван, но Кина уште повеќе
Се разбира, овој вид на економски развој на Тајван беше доволен за островот да биде вклучен во она што се нарекува Четири азиски економски тигри.
Заедно со Хонг Конг, Сингапур и Јужна Кореја, Тајван претставуваше земја која помина низ процесот на индустријализација за многу краток временски период и во исто време одржуваше раст на БДП од повеќе од 7 проценти годишно.
Меѓутоа, она што е многу поважно од економскиот раст на Тајван, кој секако придонесува пред се за населението на овој остров, е фактот што со текот на времето Тајван успеа самиот Пекинг да го направи зависен од проводниците на мостовите и другите производи.
Според податоците на тајванската влада, Кина беше убедливо најголемиот извозен партнер на Тајван, со вредност на извозот над 515 милијарди долари од јануари 2017 до јануари 2022 година.
Ваквата размена е јасен показател како и покрај тензиите, Тајван, како и Кина, во оваа ситуација немаат апсолутно никаква рационална причина да започнат конфликт што би довел до уништување на се што е постигнато во изминатите децении.
Исто така, овие податоци, како и целата економска историја на Тајван, се јасен показател за тоа како со вистинските луѓе, инвестирањето во образованието, но реално и геополитичката среќа што понекогаш дава и наклонетоста на сила како што е САД, мал остров може да се претвори во глобален и важен играч.
Тајван е територија која не ја признава ниту една сериозна земја, но во исто време целиот свет зависи од компаниите кои работат на тој остров. Тука спаѓа и Кина, која секако е трн во око на таквата ситуација, но со која речиси сигурно одамна се помирила.
Економската зависност на Пекинг од одредени производи од Тајван во моментов е едноставно таква што секој голем конфликт би значел за Кина и за Кси Џинпинг колапс на сопствената економија.
Ако руската инвазија на Украина изгледа целосно ирационална од оваа перспектива, тогаш што би претставувала кинеската инвазија на Тајван?
