Министерот за надворешни работи на ЕУ, Joзeп Борел рече дека ЕУ ќе даде „цврст одговор“ на одлуката на уставниот суд на Полска, според која националните закони се над правото на ЕУ.
Да потсетиме, оваа одлука предизвика доста криза во Европската унија и повторно се отвори темата за можно излегување на Полска од клубот.
Борел, кој вчера го посети Киев, рече дека Европската комисија е многу загрижена за потезите на Полска, но не прецизира какви чекори може да преземе ЕУ против Варшава.
"Тоа ќе биде цврст одговор. Мораме јасно да кажеме: ако сте член на клуб, тогаш мора да ги почитувате правилата на тој клуб, а најважното правило на овој клуб е дека европското право е над националните закони," рече Борел.
„Членките на ЕУ мора да прифатат дека правото на ЕУ е над инаку, блокот не може да функционира како унија“, рече тој.
И покрај кризата во односите меѓу Варшава и Брисел, полскиот премиер Матеуш Моравјецки истакна дека Полска нема намера да ја напушти Европската унија.
Да потсетиме дека полскиот Уставен суд заклучи пред неколку дена дека неговите одредби се над правото на ЕУ, односно дека националното право е над правото на ЕУ. Јасно е дека ова предизвика многу жестоки реакции во Брисел и на други места и остро ги ескалира тензиите што постоеја веќе некое време помеѓу Полска и властите на ЕУ.
„Ако не го браниме принципот на Европската унија дека истите правила важат насекаде во ЕУ, тогаш целата ЕУ ќе почне да се распаѓа“, посочи Високиот претставник на Европската комисија од Чешка, комесар за вредности и транспарентност, Вера Јорова.
Уставниот суд во Варшава одлучи дека делови од правото на Европската унија се некомпатибилни со полскиот устав. Особено, пресудата се фокусира на одредбите што ги користи Комисијата на ЕУ за да го оправда своето право на глас за прашања поврзани со владеењето на правото.
Полската влада соопшти дека ќе продолжи да го почитува правото на ЕУ, но дека е потребна јасна поделба меѓу националните и европските надлежности.
Пресудата и образложението звучат речиси како откажување на членството во Европската унија со образложение дека нејзините институции дејствуваат на начин што го загрозува суверенитетот на Полска.
Владата на Партијата за право и правда (ПиС), која не можеше да обезбеди пари од фондот за реконструкција, се чини дека сака да и објави војна на ЕУ.
Изгледа дека ПиС одлучи дека нема што повеќе да загуби, а Брисел нема што повеќе да добие.
Комисијата на ЕУ побара од Европскиот суд на правдата (ЕСП) да изрече казни за Полска.
Ова е одговор на одлуката на Европскиот суд со која се бара суспензија на контроверзниот Дисциплински совет во Врховниот суд на Полска, кој може да ги разгледа и разреши судиите и обвинителите.
Владата досега не постапи по наредбата. Заклучокот е дека секоја влада во толку голема земја дава лош пример за потиснување. Затоа се прекршуваат договорите на ЕУ, а се занемаруваат законот и пристојноста во меѓусебните односи.
Од друга страна, Комисијата јасно става до знаење колку е сериозен спорот за владеење на правото. Кавгата за полското судство одамна престана да постои само поради нејзината потчинетост на политичките интереси на владата.
Отворено сомневајќи се во применливоста на европското право во Полска, владата на ПиС ги доведува во прашање самите основи на европската интеграција.
Затоа, Комисијата на ЕУ не може да попушти пред овој спор - во интерес на сите други земји -членки и граѓаните на Полска, барем на хартија.
Вистина е дека од 2020 година, полската влада секојдневно го крши правото на ЕУ со тоа што не ги спроведува одлуките на ЕСП за Дисциплинскиот совет во Врховниот суд.
Меѓутоа, фактот дека Полска толку темелно и отворено го поткопува правото на ЕУ е нова димензија и објава на војна против ЕУ.
Полска сега ја напушта европската правна заедница, но исто така се прашува дали воопшто има дебата во рамките на европскиот блок.
Бидејќи полските судови се европски судови, системот е транснационално заснован на доверба.
Но, никој не знае што ќе се случи сега. Сега останува на ЕУ да најде одговор за полската криза, а некои нетрпеливи јазици веќе зборуваат за времето во кое Полска ќе ја напушти Унијата. Тие на Варшава и нудат едноставна одлука: или да го сменат Уставот или да ја напуштат ЕУ.
Оваа одлука на полскиот Уставен суд не мораше да се донесе, туку беше решена во Брисел и Берлин. Некои сметаат дека ова е нелегален обид за проширување на моќта на европските институции, спротивно на Договорите што ја сочинуваат Унијата, без оглед на различната практика кон другите земји, со јасна намера да се наметне политичка и правна подреденост.
Јацек Сариуш-Волски, политичар кој преговараше за пристапување на Полска во ЕУ, неодамна зборуваше за тоа во интервју зошто естаблишментот на ЕУ се однесува толку незаконски, зошто тие нема да пишуваат нови договори, бидејќи старите ги ограничуваат така многу?
Споменатиот политичар ја објавува причината за полската јавност: „Затоа што знаат дека нема да поминат, доколку нема согласност од граѓаните и државите за она што го прават. Затоа, тие одлучија да ги заобиколат со создавање практики надвор од договорот. И најдобро е да се направи преседан за таква практика, на пример со кршење на отпорот на една земја. Тие не избраа нас'.
Во оваа ситуација, Варшава - и поточно институциите кои се обврзани со Уставот да го зачуваат уставниот поредок и државниот суверенитет - немаа избор.
И Уставниот суд немаше друг избор.
Всушност, она што Полјаците го слушнаа од претседателката на Уставниот суд Јулија Пржибска се сведува на потсетување на институциите на ЕУ за законот што важи во Европската унија - и таму и низ целата заедница.
Ова се два клучни фрагменти од оправданоста на пресудата на Уставниот суд.
Како прво - нагласувајќи дека Полска знае дека пренела дел од надлежностите на заедничките институции: го нарушува постојното разбирање за правниот суверенитет на државите. Затоа, ниту една земја -членка не ги остварува своите права на категорично суверен начин, бидејќи остварувањето на суверените права на секоја земја -членка мора да биде донекаде ограничено од опсегот на овластувањата делегирани на Европската унија“.
Меѓутоа, исто така е прецизирано што е пренесено и врз која основа, но треба да се нагласи дека Европската унија, како комесар за овие надлежности, мора да ги спроведе почитувајќи го националниот и уставниот идентитет на земјите -членки и во рамките на принципите на пропорционалност и супсидијарност.
Конечно, Полска нагласува дека овие граници не можат да се преминат: принципите на приматот на правото на ЕУ.
Очигледно е дека ова право може да функционира во Република Полска врз основа на чл. 91 од Уставот директно и со предност над статутите само во рамките на делегираните овластувања, што Судот веќе ги наведе во пресудите со референтен број: К 18/04, К 32/09 и неодамна во пресудата П 7/20.
Прифаќањето на ситуацијата во која Европската унија создава норми упатени до Полска надвор од областа на делегирани овластувања и давајќи им на овие норми директни предности, не само над националните закони, туку и над Уставот, значи губење на правниот суверенитет. Судот категорично изјави дека ниеден орган на Република Полска не може да го дозволи тоа“.
Затоа, никој не предлага Полексит (излез на Полска од ЕУ), не го започнува овој процес, па дури ниту се размислува за тоа.
Тоа е само потсетник, неопходен во оваа ситуација, дека институциите на ЕУ добија посебни надлежности и се должни да дејствуваат во рамките на истите, исто така на начин строго дефиниран со закон. Се друго им припаѓа на земјите -членки.
На пример, организацијата на правдата. Овде станува збор за владеење на правото, а не за пресуди одвоени од Договорот, удирање на воените тапани во медиумите, обид да се смири секоја дебата и нелегално блокирање проекти од политички причини. Тоа е значењето на пресудата на полскиот Уставен суд.
Но, ПиС знае дека нејзината визија за Полска како авторитарна, ксенофобична, верска демократија во која доминираат корупцијата и непотизмот е некомпатибилна со модерната западна цивилизација.
Судијата на Уставниот суд, Збигњев Јарџејевски отиде дотаму што ја нарече Европската унија „тоа суштество“.
Полска се уште е членка на ЕУ и до неодамна немаше сомнеж дека Полјаците немаат повеќе интерес да останат во неа.
Но, се чини дека тоа се менува.
Постојат две причини зошто ПиС се уште не се обврзала целосно кон другите земји со нелиберална демократија. Едната се парите што, сепак, исчезнуваат поради кршење на владеењето на правото. Другата се гласачите, кои се скептични кон ЕУ, но гледаат кон колективниот Запад, особено кон Соединетите држави, како нивни заштитник.
Дури и ако новите регулативи продолжат да го кршат правото на ЕУ, случајот пред Европскиот суд на правдата ќе треба да започне од почеток.
Тоа би траело до две години.
Прашањето е дали ПиС сака да го заостри конфликтот со Брисел или претпочита да бара решенија што брзо ќе го завршат спорот.
Ако се одлучат решенија што се во согласност со упатствата на Судот, конфликтот може да биде замрзнат некое време.
Меѓутоа, ако ги игнорира препораките на Европскиот суд, спорот ќе продолжи интензивно уште некое време.
Можеби се додека Полска конечно не ја напушти Европската унија.
