Пред 29 години, на овој ден, ЈНА го сруши аеродромот во Жељава, една од најскапите инвестиции на СФРЈ.
Денес се навршуваат 29 години откако специјалната инженерска единица на поранешна ЈНА ја разнесе една од најскапите инвестиции на поранешна Социјалистичка Федеративна Република Југославија и гордоста на ЈНА.
За оваа зграда се вели дека е еден од најголемите градежни симболи на СФРЈ , во кој, според различни проценки, биле инвестирани од 600 милиони до неверојатни осум милијарди американски долари.
Некои го нарекуваа аеродром во Жељава, некои дупка, а други Клек 505.
И покрај сè, 30 години по крвавиот распад на СФРЈ и четиригодишната граѓанска војна во БиХ, сепак кај повеќето луѓе буди мистерија.
[embed]https://youtu.be/haJ2RJFQk_I[/embed]
Како настана Жељава?
Приказната за создавањето на аеродромот „Жељава“ започна да се шири уште во 1954 година, кога делегација на воздухопловните сили, предводена од тогашниот командант на Военото воздухопловство и ПВО, генерал Зденко Улепиќ, ги посети шведските воздухопловни сили.
Во тоа време, југословенската воена делегација посети еден подземен објект за сместување авиони и една подземна фабрика за оружје.
По тој повод, се одржа разговор со шведски експерти за изградбата на овој објект и неговата заштита од напади со конвенционално и нуклеарно оружје.
По враќањето на делегацијата, беше одлучено да се изгради ваков сличен објект во Југославија.
Следната година, во 1995 година, беше формирана комисија со задача да ги разгледа тактичките и техничките барања на идниот ваков објект, како што беше речено во тоа време, и да подготви програмска документација за ваква идна зграда.
Полковник Драгослав Соботка, дипломиран инженер, беше избран за главен и водечки дизајнер во Бирото за специјален дизајн на Администрацијата за градежништво на ЈНА.
[embed]https://youtu.be/7mPDECLLxzU[/embed]
Соодветна локација која беше избрана за најбезбедна за изградба на ваков аеродром се најде во близина на Бихаќ, во подножјето на падините на планината Пљешивица, на надморска височина од 330 метри и на плато долго 15 км и широко 5 км.
Таму веднаш беше испратена воена метеоролошка станица, која ја проучуваше микроклимата две години.
Изградбата на објектот започна во 1958 година. За време на изградбата, две села беа иселени: Велики и Мали Баљевац, делумно Жељава и селото Вучјак, а патот што минуваше таму беше поместен.
Аеродромот во Жељава е изграден на пограничната област меѓу Хрватска и Босна и Херцеговина на платото што се граничи на југо-запад со планината Пљешивица (1620 метри), а од другите страни со карстни полиња.
Зградата се наоѓала во подножјето на планината Пљешивица на источната падина кон Бихаќ.
На врвот на планината беше поставен радар што може да покрие половина од Балканот.
[embed]https://www.youtube.com/watch?v=PWNjYbHD8Hk[/embed]
Што имало во подземниот објект?
Според планот за изградба, подземниот објект беше наменет за сместување на два до три засилени ескадрили борбени авиони, со простории за команда, пилоти, аеронаутичка техничка служба, аеронаутички технички средства, муниција, гориво, техничка и вода за пиење.
Аеродромот имаше вкупно пет писти и четири влеза во подземни објекти.
Интересно е што за време на изградбата, ЈНА бараше изградба на три дополнителни објекти за сместување на зголемен број авиони на еден полк ловци-авијација од 3-5 ескадрили и сместување на целосен персонал, за подолг престој во условите на класична и нуклеарна војна.
За време на изградбата, ЈНА ангажираше спелеолози да ги снимаат пештерите и да ги премостат со специјални армирано-бетонски конструкции.
Трите главни подземни галерии за сместување на 58 авиони беа поврзани во приближна форма на буквата М, со услов средниот крак да може да се продолжи за да има простории за преглед и поправка на авиони.
Вкупната должина на подземните тунели беше 3.500 метри.
Комплетниот објект доби четири влеза-излеза, каде средниот се користеше за влез на авиони и луѓе, а останатите три беа искористени за излез на авионите.
[embed]https://www.youtube.com/watch?v=jgXU15JLHng[/embed]
Растојанието помеѓу влезовите-излезите е дизајнирано така што истовремено се спречува уништување на два влеза-излеза.
Сите беа поврзани со кружни-патишта со две главни писти.
Системот на лифтови закопани длабоко во внатрешноста водеше до командниот центар од каде се управуваше летилиците.
Аеродромот е изграден за да го прими тогаш најсовремениот борбен авион на ЈНА, МиГ-21, во сите верзии.
Веднаш по слетувањето на авионот, миговите беа разместувани во зградата со трактори на електричен акумулатор, а надвор од зградата тие се движеа со сопствен погон.
Стартување и полетување директно од објектот не беше можно, бидејќи за голем број авиони немаше можност за соодветна вентилација.
Инаку, влезовите на планината беа профилирани во форма на челнатаа проекција на авионот со цел да се сведе на минимум.
Предвидените услови за живот за непречено користење на аеродромот со целосна автономија беа 30 дена.
[embed]https://www.youtube.com/watch?v=wKvUQ1qxyTo[/embed]
Објектот имаше и автономна водоводна и канализациона мрежа, две резервни дизел-електрични централи, едната од 1000 kVA, а другата 625kVA, складирање, гориво, резервни делови, муниција, убојни средства, простор за деконтаминација на авиони, имаше шахти за отпад и издувни гасови.
Собите внатре во зградата беа поврзани со 56 тешки оклопни врати.
Интересно е што „аква систем“ специјално тестиран на институтот Јарослав Черни се користеше за складирање на гориво во објектот, односно складирање на авионско гориво на перница за вода во 5 цилиндрични челични резервоари, секој со капацитет од 100 тони гориво .
Објектот бил заштитен од напади од сите конвенционални борбени средства и копнена нуклеарна експлозија од 20kT.
Аеродромот во Жељево, кого пилотите го нарекувале Бихаќ, меѓу пилотите бил познат и како Рупа, а во ЈНА тој го носел кодното име Клек 505.
Изградбата била завршена во 1968 година кога претседателот на Југославија го отворил и официјално го пуштил во употреба.
Причината за долгата градба беше недостатокот на финансиски средства.
[embed]https://www.youtube.com/watch?v=jXWhhyNwMIY[/embed]
Како ЈНА го разнесе аеродромот
Аеродромот го доживеа својот крај 32 години од свеченото отворање.
Рано наутро во саботата, на 16.05.1992 година, во 5.20 часот наутро, специјалната инженерска единица на ЈНА во близина на стрелиштето ја детонираше првата силна експлозија, во пет до шест минути се слушнаа серија експлозии на пистите и сите пет беа разнесени.
Експлозивот беше активиран во специјални комори поставени точно на одредени места долж пистата, паркинзите и другите витални точки на аеродромот.
Имено, коморите за складирање на експлозиви постоеја уште од претходно, тие беа ископани во форма на тунели кои косо, а потоа вертикално се спуштаа на длабочината под секоја писта.
Во 6,47 часот наутро се слушна силна експлозија со целосно грмење со која беа уништени сите четири влеза во подземните хангари.
Тринаесет минути пред осум часот, Бихаќ се тресеше од страшна експлозија, а пламенот и чадот се креваа во воздухот од свиоците на Пљешивица, како да станува збор за катаклизма.
[embed]https://www.youtube.com/watch?v=178PDKfl--U[/embed]
Постојат непроверени приказни дека серија експлозии предизвикале тектонско нарушување како да е земјотрес со јачина од 9 степени според Меркалиевата скала, со оваа последна експлозија целата воздушна база беше оневозможена.
Познатата воена база каде беше престиж да се остане, а камоли да се работи, беше уништена со 56 тони експлозив.
Страшни детонации го зафатија аеродромот, во кој некогаш биле сместени околу 2000 пилоти, механичари на авиони, техничари и војници.
Единственото нешто што не беше уништено е радарската станица на врвот на Пљешивица.
Патем, за време на војната, самиот аеродром беше линијата на поделба помеѓу 15-от Лички корпус и 5-тиот корпус на армијата на БиХ.
