Работите кои се чини дека се извор на неред во други земји постојат и во Швајцарија: луѓето пијат, дрогата ја има во изобилство, проституцијата е лесно видлива, казината се практично насекаде, крадењето пари (под услов да доаѓа од друго место) е прифатливо. Истото во голема мера важи и за нордиските земји, па дури и за Сингапур. Но, што ги прави овие земји успешни и покрај присуството на сите овие пороци а другите неуспешни?
Кога ќе пристигнете во Швајцарија од помалку организирана земја (која е практично секоја земја во светот освен Сингапур и Норвешка), ќе ги забележите сите вообичаени работи поврзани со Швајцарија: ред, чистота, сеприсутност на правила, возови кои сообраќаат на време, итн. Тоа е толку добро познато - и е познато најмалку три века - што не вреди да се истакне. (Дури и Астерикс има неколку стрипови на оваа тема.)
Но, исто така, треба да се забележи дека работите што се чини дека се извор на неред во други земји постојат и во Швајцарија: луѓето пијат, дрогата ја има многу, проституцијата е лесно видлива, казината се практично насекаде, кражба на пари (под услов да доаѓа од некаде на друго место) е прифатливо.е. Истото во голема мера важи и за нордиските земји, па дури и за Сингапур.
Значи, што ги прави овие земји успешни и покрај присуството на сите овие пороци а другите неуспешни?
Овде е корисно да се поделат владите во три категории: влади на слободен порок, влади на ограничен порок и влади на доблест.
Владите на доблеста веруваат дека човечката природа може да се обликува и дека во основа (со соодветна „масажа“) е наклонета кон доблест. Тие се обидуваат да им наметнат примерно однесување на своите граѓани, но поради нивното погрешно читање на човековата природа, на крајот произведуваат само огромно општо лицемерие, каде што секој тврди дека се однесува според примерни принципи, а во реалноста го прави спротивното. Тоа се влади кои наметнуваат забрани за алкохол, предбрачен секс или веруваат дека луѓето треба да работат независно од материјалните стимулации, во корист на „заедницата“.
Таквите влади секогаш пропаѓаат. Ова се случи со Савонарола во Фиренца, Робеспјер во Франција, прохибицијата во САД, движењето Стаханов во СССР, Културната револуција во Кина, војната во 1972 година во Куба, забраната на алкохол и слободниот секс во Иран и на други места во исламскиот свет. Освен што негуваат лицемерие, овие влади успеваат да создадат недостиг на доверба кај своите граѓани, што ја попречува соработката потребна за развој. Тие не успеваат затоа што нивното разбирање за човечката природа е погрешно: не сакаме доблеста да биде нашиот закон.
Другата крајност се владите на слободниот порок. Тие ја прифаќаат човечката природа таква каква што е и наметнуваат никакви, или речиси никакви, ограничувања. Тие дозволуваат да процветаат корупцијата, дрогата, проституцијата и крадството. Примерите се многубројни и униформни. Само помислете на Кина во 1930-тите, Куба во 1950-тите (или денес?), Русија во 1990-тите, Колумбија на нарко-босовите или Конго сега.
Успешните земји имаат режими кои исто така тргнуваат од премисата дека чесноста не е во човечката природа (или барем не е секогаш). Тие дозволуваат порокот да цвета, но донекаде го ограничуваат неговиот опсег, и физички (областите во кои може да се практикува) и „идеално“ (активностите во кои може да се дозволи). Дозволуваат корупција, но тоа го нарекуваат лобирање и бараат да се регистрирате. Тие дозволуваат коцкање, но бараат казината да бидат сместени во големи, импозантни згради и сите во нив да бидат беспрекорно облечени и трезни. Дозволуваат проституција, но бараат проститутките да издаваат фактури и да плаќаат даноци. Дозволуваат кражба, се додека тоа се прави дискретно.
Но, штом некој од овие пороци се излее надвор од неговите назначени граници, владите на ограничените пороци паѓаат врз него со сета своја сила. Пороците на тој начин никогаш не се закануваат да го преплават јавниот простор или да се шират надвор од тие граници. На дневна основа, луѓето продолжуваат да функционираат како истакнати членови на заедницата. Нашироко се проектира појавата на доблест. Но, нивните постапки на работа, во семејството или откако ќе се стемни остануваат ограничени на „прифатливите“ области на порокот и никогаш не се спомнуваат. Затоа, не смеат да ги „контаминираат“ другите.
Владите со ограничен порок не се преправаат дека наметнуваат доблест, освен кога, одвреме-навреме, по повод државните празници, со зборови укажуваат на тоа. Но, бидејќи таквите индикации не се толку впечатливо во спротивност со реалноста како што се во случајот со владата на доблеста, луѓето - и самите корисници на имплицираниот договор - се подготвени да учествуваат во преправањето.
Таквите влади се стабилни. Се чини дека сите го следат Патот - иако сите знаат дека тоа е само делумно точно.
Извор: Global Inequality and More 3.0
Фото: Од филмот „Метрополис“ (1927) на Фриц Ланг
