Пред 25 години, по падот на пирамидалните банки, Албанија практично се распадна и во земјата настана хаос кој траеше од јануари до август 1997 година. Материјалната штета од полугодишните немири беше проценета на најмалку 200 милиони долари, не сметајќи меѓу 1,2 и 1,5 милијарди исчезнаа за време на пирамидалните шеми.
Во војната што ја зафати земјата загинаа 2.000 луѓе, околу 700.000 лесно оружје, околу 1,6 милијарди парчиња муниција, а околу милион мини исчезнаа од арсеналот на албанската армија. Дел од тоа вооружување заврши во рацете на албанските бунтовници во Косово, јужна Србија и Македонија.
[caption id="attachment_1101739" align="alignnone" width="620"]
Младите албански бунтовници слават додека седат на тенк одземен од армијата во центарот на Ѓирокастро, 9 март 1997 година.[/caption]
На почетокот на 1997 година, илјадници луѓе се собраа на новообновените бетонски трибини на стадионот „Абдурахман Роза Хаџију“ во Лушња, околу осумдесет километри јужно од Тирана, за да го пречекаат Марио Кемпес, херојот на Аргентина и новиот тренер на локалниот фудбалски клуб, кој до неодамна се викаше ФК Тракторс.
Кемпес дојде во Албанија со ветување дека ќе добие договор за 350.000 долари за две сезони ангажман во ФК Лушња, додека неговиот брат Уго како фитнес тренер ќе земе 50.000 долари.
Љушњанските татко и син, Џафери - син Пелумб биле одговорни за ангажманот на Кемпес, кому аргентинскиот репрезентативец му бил идол од детството, откако двапати ја затресе мрежата на Холанѓаните во финалето на СП 1978 година, а таткото Рапуш Џафери, еден од најбогатите Албанци.
Рапуш, „Генералот“, како што го нарекуваа поради неговото воено минато, во 1995 година во Лушња основаше „хуманитарна фондација“ наречена „Народна демократија - Џафери“, која стана една од најголемите пирамидални штедилници во земјата. Благодарение на неа, Џаферии станаа енормно богати и веруваа дека овој финансиски систем ќе трае вечно.
Рапуш и Пелумб сонуваа за тренерскиот штаб на ФК Лушња со Диего Марадона и Даниел Пасарело и тим предводен од Габриел Батистута и Џеј Џеј Окоча, кој ќе го лансира ФК Лушња во врвот на европскиот фудбал. Но, освен фудбалот, зад амбициозните планови на Џафери се криеше уште еден мотив.
[caption id="attachment_1101741" align="alignnone" width="736"]
Марио Кемпес[/caption]
Имено, на крајот на 1996 година, пирамидалната шема во Албанија почна да се тресе, а во ноември Џафери на штедачите им понуди тројно да ги зголемат парите во рок од три месеци - со камата од 35 проценти.
Ова доведе многу Албанци дури и да ги продадат своите домови за да инвестираат во пирамидалната шема на „фондацијата“ на Џафери.
Реклами на „Народна демократија – Џафери“ се појавија на стадионите ширум земјава, дури и на патеките на Формула 1. Ангажманот на Марио Кемпес значеше инвестиција во препознатлива личност која дополнително ќе ја зајакне довербата на лековерните штедачи.
[caption id="attachment_1101738" align="alignnone" width="620"]
Рапуш Џафери (лево); Пелумб Џафери и Марио Кемпес на прославата во Лушња, јануари 1997 година.[/caption]
Но, за браќата Кемпес фудбалската бајка во Албанија траеше само три натпревари.
Пирамидалната шема во Албанија почна да експлодира и тоа токму во Лушња. Плашејќи се од финансиски колапс и одлив на капитал, албанската влада ги замрзна банкарските сметки на двете најголеми пирамидални штедилници „Џафери“ и „Попули“ кои чуваа околу 250 милиони долари. А потоа на 23 јануари полицијата ги уапси Рапуш и Пелумба Џафери.
Следниот ден, маса гневни луѓе го влечеа тешко претепаниот Тритан Шеху, вториот човек на владејачката Демократска партија на Албанија, до влезот на стадионот „Абдурахман Роза Хаџиу“, извикувајќи:
„Глава за глава“.
За неговиот живот побараа слобода за Џафери.
[caption id="attachment_1101737" align="alignnone" width="620"]
Лушња, 25 јануари 1997 г.[/caption]
Браќата Кемпес се најдоа во чудо.
„Бев свесен дека Албанија има сериозни економски проблеми, но мислев дека сето тоа брзо ќе помине. Одеднаш нашата судбина беше во божји раце“, изјави подоцна Марио Кемпес.
„Некои од навивачите ми рекоа дека ситуацијата се влошува од ден на ден и дека морам да заминам. Со мојот брат Уго тргнавме од Албанија со последниот авион што полета за Рим“.
Во својата автобиографија „Матадор“, објавена во 2014 година, Кемпес се присети на албанската епизода:
„Сè покажуваше дека во земјата ќе започне граѓанска војна, па решивме да избегаме од Албанија. На аеродромот, јас и Уго ги оставивме торбите на шалтерот, терминалот веќе беше полн со вооружени војници и агенти кои внимателно ги прегледаа документите. Сè не потсетуваше на филмот Полноќен експрес...“
Тоа беше крајот на албанската авантура на аргентинската фудбалска легенда и во исто време првиот чин на општа трагедија во Албанија во која, по распадот на пирамидалниот систем, две третини од жителите на земјата останаа без заштеди, а во немирите што избувнаа беа убиени околу 2.000 луѓе.
И Марио Кемпес остана без 700.000 долари што му беа ветени.
Апсењето на Џафери во Лушња беше поттик за протести кои се претворија во анархија и ја доведоа земјата на работ на граѓанска војна. Можеби дури и преку таа граница.
Пирамидална шема
Создавањето и пропаѓањето на пирамидалните штедилници во Албанија ги има своите корени во чудната комбинација на утописки изолационизам од времето на Енвер Хоџа и воведувањето на либералниот капитализам, кој беше проследен со дива приватизација и општа корупција.
Албанската политичка елита е последната која влезе во посткомунистички реформи, но покажа најголем ентузијазам за радикално неолиберално преструктуирање.
Шок терапијата спроведена од Демократската партија на Албанија, која, предводена од Сали Бериша, победи на првите повеќепартиски избори во 1992 година, доведе до брз колапс на локалната индустрија, пад на продуктивноста и огромен пораст на невработеноста. Приватизацијата беше придружена со неконтролирана корупција, при што државните претпријатија се продаваа на сомнителни сопственици по смешни цени.
[caption id="attachment_1101736" align="alignnone" width="620"]
Сали Бериша на предизборен митинг во Тирана, 23 јуни 1997 година.[/caption]
Светска банка и ММФ Албанија ја нарекоа мало финансиско чудо, но за Албанците тоа беа години на растечка нееднаквост. Во најсиромашната земја во Европа сиромаштијата стана уште поголема. Добар дел од семејствата се потпирале на парите што им ги испраќале роднините од странство - околу 500 милиони долари годишно - за да преживеат.
За време на „генерацијата на Хоџа“ во Албанија не постоеше принципот на лична сопственост, па населението во таа земја немаше ни најнејасна идеја за инвестирање на финансиските пазари, а поради длабоката недоверба во локалните банки, повеќето Албанци ги задржаа нивните пари во кутии од слама.
Комбинацијата на овие влијанија, заедно со жестоката корупција на владата на Сали Бериша беше идеална почва за еден од најголемите скандали во историјата на финансиите.
Албанските ТАТ и Соња Николовска, односно српските Језда и Дафина
Без капитал нема капитализам, како што велат економистите, па од 1993 година во Албанија се појавија неформални кредитни организации кои позајмуваат пари на претприемачите, но и на сите останати, со месечна камата од десет проценти. Статусот на овие лихвари беше законски регулиран во 1995 година, што ги направи политички влијателни, со оглед на тоа што контролираа дури десет отсто од БДП на Албанија.
Пирамидалните штедилници никнуваа на секој чекор.
Меѓу 25-те најголеми беа „Вефа холдинг“, „Суџа“, „Попули“, „Народна демократија - Џафери“, „Ѓалица“, „Камберија“, чии сопственици беа делумно поранешни агенти на албанската тајна полиција.
[caption id="attachment_1101735" align="alignnone" width="620"]
Пред штедилница во Албанија во 1996 г.[/caption]
На врвот на славата на пирамидалните банки, во 1996 година, една таква компанија - „Вефа холдинг“ - беше спонзор на трката во Формула 1, а со оглед на нивната финансиска моќ, ниту владата ниту опозицијата никогаш не се осмелија да покажат со прст кон зголемен финансиски балон.
Приватните штедилници во Албанија, кога се појавија, на граѓаните им нудеа камата од 35 до 100 отсто, што доведе до тоа “маси Албанци да продаваат имоти, станови и земјоделски стоки, да застанат во ред и да депонираат пари во „банки“.
Да биде иронијата поголема во регионот, тогашниот претседател на Македонија Киро Глигоров, во јануари 1997 година, ја прогласува пирамидалната штедилница ТАТ за најуспешна финансиска институција во земјата, а неполна година подоцна, неговата власт ги изгуби изборите во Македонија.
Во принцип, повеќето од овие организации од самиот почеток беа обвинети за перење пари на италијанската мафија или за организирање шверц на секаква стока во СР Југославија, која во тоа време беше под санкции на Обединетите нации. Иако од самиот почеток беше кристално јасно, како во случаите на “ТАТ“,„Југоскандик“ или „Дафимент банка“ во Србија, дека таквата финансиска активност е неодржлива на долг рок, Албанците навалија во штедилниците.
По изборите во 1996 година, на кои Бериша освои неверојатни 90 отсто од гласовите, почнаа проблемите со Американците, па и ММФ го вклучи алармот. Низа настани ја одведоа Албанија од изолационизмот на Хоџа, преку неконтролирана либерализација, до општа анархија.
Во јануари 1997 година, албанската влада конечно започна истрага против шефовите на двете најголеми пирамидални штедилници - „Народна демократија“ во сопственост на Џафери и „Попули“ на Башким Дриза, поранешен агент на тајната полиција.
И Џафери и Дриза беа симпатизери на опозициската Социјалистичка партија. Рапуш и Пелумб Џафери беа уапсени, додека Дриза избегна апсење и подоцна со американски хеликоптер побегна во Јужна Америка.
Владата се надеваше дека бранот на незадоволство на измамените штедачи нема да се прелее на улица, а Светската банка и ММФ, кои само неколку месеци претходно предупредуваа на можноста од колапс на финансискиот систем во Албанија, се обидоа со брзи потези да го намалат притисокот врз властите во Тирана. Но, недоволно одлучувачки и предоцна.
Кога конечно се повлече линијата на почетокот на 1997 година, се покажа дека од граѓаните на Албанија биле украдени околу 1,2 милијарди долари, а меѓу 70 и 80 отсто од албанските семејства останале без средства.
Сенката на Енвер Хоџа
Се вели дека Енвер Хоџа бил вклучен во развојот на јужна Албанија, бидејќи бил роден во Ѓирокастро, оставајќи го северот во подредена положба. Сенката на визијата на Хоџа за развојот на Албанија остана да лебди над земјата со која владееше Сали Бериша, кој ги смени улогите и се фокусираше на развојот на северот на земјата, особено на Тропоја, каде што е роден.
Бериша, како прв демократски избран претседател на Албанија, навистина ја отстрани комунистичката државна администрација, но ја задржа нејзината структура: освен козметичките промени, на албанската политичка сцена се сменија само лицата, но не и суштината на системот.
Како Хоџа, и Бериша ги фрли политичките противници во затвор и ги стави најжестоките поддржувачи и членови на семејството на врвот на партијата и државата. Владејачката Демократска партија се повеќе ги напаѓаше новинарите и политичките противници, при што лидерот на опозициската Социјалистичка партија, Фатос Нано, заврши зад решетки поради корупција во 1993 година, по процес што многу Албанци го сметаат за политички. Земјата беше поделена на опозициски, просоцијалистички југ и продемократски север.
[caption id="attachment_1101734" align="alignnone" width="620"]
Лидерот на Социјалистичката партија на Албанија, Фатос Нано, на предизборен митинг во Тирана на 9 јуни 1997 година.[/caption]
Еден ден по протестот во Лушња за апсењето на Рапуш Џафери, разбеснета толпа во Валона нападна специјалци, фрлаше со камења по нив, на крајот ги фати и им ги соблече униформите кои ги фрлија во огнот на главниот плоштад во градот. Останатите полицајци, немоќни да се спротивстават на толпата, се качија на врвовите на околните куќи и фрлаа со камења по граѓаните.
Владата на Сали Бериша испрати околу стотина специјалци на десет илјади разбеснети демонстранти, но по кратка пресметка и тие останаа без униформи, шлемови, штитови и оружје. Неколкумина, во лицата облеани во крв, беа извлечени од врвовите на зградите со хеликоптери. Болницата во Валона била преполна со повредени.
Една недела подоцна, демонстрантите го окупираа центарот на Тирана, барајќи да им се вратат вложените пари. Гневната и измамена толпа во Тирана фрлаше со камења врз полициски станици, владини институции и штабови на политички партии, по што беа уапсени околу 200 лица. Демократите во парламентот побараа од армијата да го врати редот.
[caption id="attachment_1101740" align="alignnone" width="752"]
Антивладини протести во Тирана, 19 јануари 1997 година[/caption]
Одлуката војската да се испрати на улица не помогна премногу да се смири ситуацијата, па во Лушња беше запалено градското собрание, а демонстрантите подигнаа барикади за да ги спречат пожарникарите да го изгаснат пожарот.
По веста за палењето на градското собрание во Лушња, градските куќи во Берат и Валона исчезнаа во пламен, а револтот се прошири во уште најмалку шест албански градови.
Веќе на 26 јануари неколку илјади демонстранти се обидоа да упаднат во парламентот, а армијата почна да патролира по улиците на Тирана еден ден подоцна.
Марширањето низ главниот град на Албанија се покажа како лоша одлука. Истиот ден, толпа демонстранти ја опколија, а потоа ја запалија полициската станица во Пешкопеја. Шест полицајци загинаа, а демонстрантите, како и во другите градови, го запалија градското собрание.
[caption id="attachment_1101733" align="alignnone" width="620"]
Момчиња Албанци фрлаат камења врз запаленото локално седиште на албанската владејачка Демократска партија на 11 февруари во Валона.[/caption]
Започнаа и серија затворски немири; првиот ваков протест на Гаваја беше задушен откако стражарите убиле двајца затвореници.
Опозициската Социјалистичка партија, која беше незадоволна од резултатите на парламентарните и локалните избори и го бојкотираше собранието, се обиде да ги води протестите, но без поголем успех, особено откако во јавноста протече факсимилот на чек од 550.000 долари, кој им беше исплатен од една од пирамидалните шеми пред да банкротира.
Хаос на југ
Соочени со претстојниот колапс на системот, демократите на Сали Бериша почнаа да мобилизираат приврзаници и да организираат контра собири, а неколку илјади приврзаници на владејачката партија се собраа во Тирана. Во исто време, Бериша ги обвини социјалистите за организирање немири и вети дека владата ќе почне да плаќа депозити на граѓаните до 5 февруари.
[caption id="attachment_1101732" align="alignnone" width="620"]
Албанските социјалисти во Елбасан, 24 јуни 1997 година.[/caption]
Ветувањето на Бериша не ги импресионираше демонстрантите, па тие го формираа Демократскиот форум, организација дизајнирана да ги артикулира барањата на измамените Албанци. Веднаш побараа оставка од Сали Бериша, предвремени избори и експертска влада која, некако, ќе ја извлече државата од растечкиот хаос.
Владејачката партија доби сериозна шлаканица на 5 февруари, денот кога Албанците го очекуваа почетокот на исплатата на депозитите, бидејќи „Ѓалица“ од Валона, една од најголемите пирамидални штедилници, прогласи банкрот.
Неколку десетици илјади луѓе излегоа на улиците на овој град. Полицијата се обиде да ја контролира толпата со палки и водени топови, а кога тоа не профункционира почна да пука во демонстрантите. Двајца загинале, а 50 лица се уапсени. Ден подоцна, дури во Валона протестираа 40.000 луѓе.
Владата уште еднаш несмасно реагираше и на 8 февруари, забрани протести, иако веќе немаше никакво влијание врз развојот на состојбите во албанските градови. Албанија беше на работ на анархија.
Граничните премини беа целосно пусти бидејќи припадниците на полицијата го продадоа оружјето и побегнаа, најмногу во Грција.
Западните медиуми почнаа да ги нарекуваат демонстрантите бунтовници.
[caption id="attachment_1101731" align="alignnone" width="620"]
Момче го проверува својот калашников додека ја штити својата крава на пасиште во село на неколку километри од Валона, 10 април 1997 година.[/caption]
Понатамошните обиди на властите да ги уапсат лицата кои ги сметаа за одговорни за организирање на протестот дополнително го подгреа гневот на граѓаните, кои на 10 февруари повторно се собраа во центарот на Валона и го запалија седиштето на Демократската партија.
До вечер полицијата во Валона едноставно се предаде. Демонстрантите ги разоружаа и им ги соблекоа униформите кои ги запалија во центарот на градот.
Настаните во Валона се проширија и на улиците на Тирана и Ѓирокастро. До 12 февруари, целиот југ на Албанија, како и неколку градови на северот, беа целосно надвор од контрола на владата во Тирана.
На 20 февруари, Валона официјално стана центар на бунтот, бидејќи студентите започнаа штрајк со глад, барајќи одговорните за полициската бруталност да бидат изведени пред лицето на правдата, да се организираат специјални избори, да се стави крај на насилството и шефот на државната телевизија да даде оставка.
Вонредна состојба
Една недела подоцна, група членови на тајната полиција неуспешно се обиделе да ги иселат студентите од зградата на универзитетот во Валона, што предизвикало нов бран на гнев. Околу 2.000 бунтовници вооружени со пушки, пиштоли и ножеви тргнале кон локалните канцеларии на албанската тајна служба ШИК.
Демонстрантите фрлаа рачни бомби кон забарикадираните агенти на ШИК, по што избувнува пожар во зградата. Тројца агенти изгореа, додека тројца кои успеале да ја избегнат смртта во пламените јазици веднаш биле линчувани од разгневената толпа.
Во судирите загинаа уште три лица. Со оваа пресметка меѓу бунтовниците и агентите на тајната полиција на улиците на албанските градови, започнува „десетдневната граѓанска војна“.
[caption id="attachment_1101730" align="alignnone" width="620"]
Касарната во Премен на 15 март 1997 година.[/caption]
Следна цел е касарната во Валона. Бидејќи војниците се разотидоа пред да дојде толпата пред касарната, бунтовниците ја скршија влезната врата и без отпор го грабнаа оружјето од магацинот. Тежок митралез бил поставен пред зградата на универзитетот.
На 1 март бунтовниците прогласуваат победа.
Властите во Тирана најавуваат дека ситуацијата во Валона и Саранда е надвор од контрола, а Сали Бериша го испраќа министерот за полиција во Германија да преговара за набавка на опрема за разбивање на демонстрациите. Но и за кредит со кој би ја платил опремата.
[caption id="attachment_1101729" align="alignnone" width="620"]
Албанските бунтовници на контролен пункт со тенк Т-55 го блокираат влезот во градот Саранда во јужна Албанија, 6 март 1997 година.[/caption]
Неможејќи сериозно да интервенираат во Валона, властите испраќаат четириесетина агенти на ШИК да ги контролираат протестите во Лушња. Тоа се претвора во уште еден дебакл, бидејќи демонстрантите ги разоружуваат членовите на тајната полиција, ги соблекуваат голи и им ги палат возилата.
Бериша попушта и го менува премиерот Александар Макси на вонредна седница на парламентот, очекувајќи дека таквиот потег може да има ефект за смирување на ситуацијата, но конфликтите продолжуваат со несмалена жестокост.
Конечно, на 2 март владата прогласува вонредна состојба на целата територија на државата на неопределено време. Бунтовниците веднаш ја запалија викендицата на Бериша во Валона.
Под притисок на демонстрантите, војската и полицијата ги напуштаат касарните и станиците во Саранди, Химари, Делвини и Ѓирокастро.
Демонстрациите во Тирана се претвораат во отворено насилство.
Инаку, ограбени се и неколку банки. Крадци украле 6 милиони долари од државната каса во Скадар; Од албанската каса во Краби се ограбени 340 килограми златни прачки.
[caption id="attachment_1101728" align="alignnone" width="620"]
Скадар, 16 април 1997 г.[/caption]
Во време кога по улиците горат полициски возила, на 3 март Собранието го потврдува новиот петгодишен мандат на претседателот Бериша.
Тајната полиција веднаш упадна и ги запали просториите на првиот приватен весник во Албанија, дневниот весник „Коха Јоне“, а биле испратени цензури за уредување на содржината на единствениот дневен весник што излегува во Тирана.
Веднаш по добивањето на новиот мандат, Бериша прави низа решителни потези - го менува началникот на Генералштабот, со оглед на тоа што не покажал доволно решителност во задушувањето на бунтот, и им наредува на единиците да ги опколат Валона и Саранда. Тајната полиција ја презема контролата над армијата и им наредува на демонстрантите да го положат оружјето.
Бунтовниците не помислуваат да се предадат и да распоредат снајперисти на покривите на зградите со поглед кон касарната во Валона, поставуваат барикади низ градот и го минираат мостот.
Во Саранда, жените и децата се приклучуваат на нападот врз полициските станици и поморската база, земајќи товари пушки, калашникови и полни вреќи со муниција од магацинот.
Армијата им препушта контрола над артилеријата и неколку воени бродови.
[caption id="attachment_1101742" align="alignnone" width="692"]
Бунтовник во пристаништето Саранда покажува знак на победа додека го чува грчкиот воен брод кој носел хуманитарна помош, лекови и храна, испратени од Крф, на 19 февруари 1997 година.[/caption]
Во околината на градот бунтовниците се подготвуваат за пристигнување на оклопни возила, но војската веднаш преминала на нивна страна. Во судирите во градот загина еден припадник на тајната полиција; го палат во автомобилот со молотов коктел.
Еден „Миг-15“ отвора оган врз бунтовниците во Делвина, кои тврдат дека во нападот загинале неколку десетици луѓе. Веднаш потоа се распаѓа и воздухопловството: двајца пилоти бегаат во Италија со „мигови“, кои претходно одбиле да пукаат врз граѓаните.
Грабеж на воени магацини
Во Валона се формира Совет за одбрана, тело кое ја презема власта до нови избори. Организирани се единици за спречување грабежи, забрането е носење маски на улиците, а утрата во градовите под контрола на Советот започнуваат со интонирање на албанската химна.
Во следните неколку дена ова движење се шири во уште неколку албански градови, но нивото на насилство не се намалува. Бунтовниците палат полициски станици, ограбуваат продавници и градат барикади.
[caption id="attachment_1101727" align="alignnone" width="620"]
Албански вооружени лица го чуваат комплексот на психијатриската болница во Валона со оружје во рака додека пациентите и работниците носат пакети со помош на Црвениот крст, 19 април 1997 година.[/caption]
Продолжува грабежот на воените магацини. Во рацете на бунтовниците е добар дел од арсеналот на албанската армија, вклучувајќи минофрлачи, топови и противвоздушни ракети.
Опозицијата го отфрла предлогот на Бериша за примирје и амнестија за секој што ќе го положи оружјето. На северот од земјата, упориштето на Демократската партија, владата дистрибуира околу пет илјади парчиња огнено оружје на локалното население. Местото беше поставено за продолжување на конфликтот.
На 5 март Бериша објави дека четворица полицајци биле уапсени затоа што не ја бранеле касарната од разбојници, но еден ден подоцна бунтовниците го киднапирале шефот на телохранителите на претседателот во Тепелена. Италија, која заедно со Турција е најголемиот странски инвеститор во земјата, ги евакуира преостанатите граѓани од Албанија.
Се вклучува и Европската унија, која го повика Бериша да не започнува воена интервенција против бунтовниците.
Претседателот сè уште испраќа војници во Ѓирокастро, но бунтовниците ги пресретнуваат на пат. Армијата се предава без отпор, оружјето им е ограбено речиси веднаш.
Владата во Тирана се обидува со уште еден удар против бунтовниците, испраќајќи 65 агенти на ШИК во Ѓирокастро со шест хеликоптери. Само три летала успеваат да побегнат од заседата; агентите се распрснале по околните планини.
[caption id="attachment_1101726" align="alignnone" width="620"]
Ѓирокастро, 9 март 1997 година.[/caption]
А приврзаниците на Бериша се подготвуваат за финалната пресметка.
Во Кус и Бајрам Цури на северот од земјава ограбуваат магацини со оружје. Кога бунтовниците стигнаа во Елбасан, Бериша ангажираше приврзаници од северот на Албанија и доброволци од Косово да се борат против нив, а агентите на ШИК упаднаа во воените магацини во Тирана и им дистрибуираа оружје на приврзаниците на Демократската партија.
Припадниците на тајната полиција крстарат низ центарот на градот пукајќи предупредувачки во воздух, обидувајќи се да ги убедат локалните жители кој е газда. Тенкови и оклопни возила се распоредени пред најважните згради во центарот на градот.
Преодна влада
Бериша конечно се согласува со формирање на преодна влада и одржување на вонредни избори, но таквата одлука нема претерано големо влијание врз ситуацијата на терен.
Магацини на државни резерви храна, воени магацини се ограбени, армијата се распаѓа. Бунтовниците на воениот аеродром „Кучове“, познат и како „Сталиновиот град“, пронаоѓаат дваесетина напуштени „мигови“.
На 9 март беше формирана Влада на национално единство, но за нејзин шеф не беше поставен социјалистот Башки Фин, дотогаш безначаен политичар. Новата влада апелира до бегалците војници да помогнат во воспоставувањето ред и мир, а Бериша ги повикува граѓаните на единство и помирување.
[caption id="attachment_1101725" align="alignnone" width="620"]
Евакуација на Американци од Албанија како дел од операцијата "Silver Wake", Тирана, 15 март 1997 г.[/caption]
Сепак, конфликтите продолжуваат во околу петнаесет градови низ Албанија. Странските амбасади наредуваат евакуација. Чета маринци чува стража пред американската амбасада, а Бериша се подготвува да го испрати своето семејство во Италија.
Голем број Албанци се обидуваат да ја напуштат земјата. Бродови натоварени со бегалци пловат кон Италија. На крајот на март италијанската фрегата „Сибила“ удри во брод со бегалци и го преврте. Во судирот загинаа најмалку 65 лица, меѓу кои и бебиња.
„Трагедијата на Отранто“ доведе до сериозни дискусии во Италија за количината на сила која државите смеат да ја користат за да го контролираат протокот на мигранти. Потоа следеше распад на италијанската политичка сцена и парадоксална ситуација во која десничарите на Силвио Берлускони ги обвинија левичарите на Романо Проди за нехуман третман кон бегалците.
[caption id="attachment_1101724" align="alignnone" width="620"]
Брод со албански бегалци влегува во италијанското пристаниште Бриндизи на 18 март. во 1997 година[/caption]
Операција Алба
Меѓународната заедница повеќе не сака ништо да препушта на случајноста, на италијанска иницијатива Европската унија донесува одлука за распоредување на мировните сили во Албанија. Советот за безбедност на Обединетите нации на 28 март ја усвојува резолуцијата 1114, со која официјално започнува „Операцијата Алба“, во чии рамки околу 7.000 странски војници и околу 2.000 полицајци доаѓаат во Албанија за да воспостават ред.
Првите странски војници пристигнаа во Драч на 15 април.
Не долго потоа, ситуацијата се стабилизираше во Тирана, а постепено и низ целата земја. Најавена е и амбициозната програма „Храна за оружје“ со која тешкото оружје украдено од албанските магацини ќе се држи надвор од улиците.
[caption id="attachment_1101723" align="alignnone" width="620"]
Албански цивили и италијански возач на тенк во Тирана на 15 април 1997 година.[/caption]
Бериша им ветува плата од 400 долари на секој што ќе се придружи на редот и тројна плата на полицајците кои ќе се вратат на работа.
Понудата добива сериозен одзив. Полицијата воспостави контрола над аеродромот во Тирана.
Судовите и другите институции се уште не работат, а полицијата неуспешно се обидува да ги фати затворениците кои избегале од затвор за време на бунтот. Немирите полека изумираат.
Сепак, на 4 јуни, непознати напаѓачи фрлале динамит врз Бериша, кој остана неповреден.
Пет дена подоцна се одржаа парламентарни избори на кои Социјалистичката партија извојува убедлива победа.
Во исто време со парламентарните избори се одржа референдум за идната организација на државата, на кој 65 отсто од гласачите ја презедоа републиката над монархијата.
Незадоволен од исходот на гласањето, кандидатот за крал на Албанија, Лека Зогу организираше демонстрации во Тирана, при што беа убиени пет лица.
[caption id="attachment_1101722" align="alignnone" width="610"]
Албанскиот крал Лека со поддржувачи во Тирана, 3 јули 1997 година.[/caption]
На 24 јули претседателот Бериша гордо поднесува оставка, социјалистот Реџеп Мејдани станува претседател на државата, а на 11 август мировните сили ја напуштаат Албанија.
Последици
Албанските власти ја проценија материјалната штета од полугодишните немири на најмалку 200 милиони долари, не сметајќи меѓу 1,2 и 1,5 милијарди исчезнати при распадот на пирамидалниот систем.
Албанската економија беше целосно уништена.
Според различни проценки, меѓу 1.500 и 2.000 луѓе биле убиени, додека околу 5.000 биле ранети.
Од арсеналот на албанската армија исчезнаа околу 700.000 лесно оружје, околу 1,6 милијарди парчиња муниција и околу милион мини. Дел од тоа вооружување заврши во рацете на албанските бунтовници во Косово, јужна Србија и Македонија.
[caption id="attachment_1101721" align="alignnone" width="620"]
Тирана, 9 јуни 1997 година.[/caption]
Распадот на државата изнесе на преден план голем број добро вооружени банди, кои со месеци по востанието контролираа некои од најголемите албански градови, брутално тероризирајќи го локалното население. Можеби најпознат е случајот со Зани Чауши од Валона, кој во февруари мистериозно успеа да побегне од грчкиот затвор во Лариса.
Албанците тврдат дека „владеењето на бандите“ било страшно искуство, со полициски час и предупредувања од разглас за забраната за движење во градот.
Во Берат, членови на локална банда му ја отсекле главата на еден од нивните ривали и носеле тоа околу градот како трофеј.
Ниту полицијата не се судри со бандите, ниту припадници на меѓународната мировна мисија.
[caption id="attachment_1101720" align="alignnone" width="630"]
Локалниот лидер Зани Гауши пристигнува со вооружена придружба на избирачкото место во Валона за да гласа на албанските парламентарни избори на 29 јуни 1997 година.[/caption]
Различни луѓе се обвинети за економски и секој друг колапс на Албанија, но никој не е осуден.
Ова предизвика лавина теории на заговор за вистинските причини зад бунтот и распадот на земјата во 1997 година.
Двете најголеми партии, Социјалистичката и Демократската, разменија меѓусебни обвинувања во годините што следеа. Демократите од северот го нарекоа бунтот „комунистички“, додека социјалистите од југот инсистираа дека тоа е бунт против авторитарното владеење.
Со текот на времето, сеќавањата на настаните од 1997 година избледеа, а двете најголеми партии премолчено се согласија таа година да ја прогласат за опседната и да ги обвинат за измамите, насилството и грабежите - наследство на комунизмот, недостатокот на демократски институции, па дури и колективно лудило кое ги зафати луѓето кои во тој момент немаа што да изгубат.
Рапуш Џафери почина во затвор во 2004 година, а жителите на Лушња тврдат дека до ден денес не доживеале толку величенствен момент како кога Марио Кемпес пристигнал во градот.
