Хрватска станува 27-ма членка на Шенген зоната, а за помалку од еден месец ќе се укинат граничните контроли на копнените и поморските гранични премини, а на пролет и на аеродромите. Ова едногласно го одлучија министрите за внатрешни работи на земјите членки на ЕУ на денешната средба во Брисел.
Бугарија и Романија не добија зелено светло на иста средба. Австрија беше против приемот на двете земји, а Холанѓаните против Бугарија. Според дипломатски извори, Германија и Луксембург се обиделе да извршат притисок врз Австрија и Холандија велејќи дека сите три земји треба да бидат ослободени или ниедна, но на крајот се откажале.
Што е Шенген и како е создаден?
Државите во Европа меѓусебно соработуваат преку бројни институции и здруженија, а Европската Унија е само една од нив. Членството во ЕУ не подразбира членство во други организации и мултилатерални договори.
На пример, некој може да биде член на ЕУ без да биде член на Шенген зоната, како што се Хрватска, Романија, Бугарија и Кипар.
Ирска, исто така, технички не е, но е членка на Заедничката туристичка област со Обединетото Кралство.
Од друга страна, Швајцарија, Норвешка и Исланд се членки на Шенген зоната, но не и членки на ЕУ.
Монако, Сан Марино, Андора, Лихтенштајн и Ватикан, европските микродржави, официјално не се дел од Шенген зоната, но во пракса функционираат како да се.
Парадоксално, делови од земјите кои се дел од Шенген не припаѓаат на таа област бидејќи се прекуокеански територии на Франција, Холандија, Норвешка и Данска.
Иако влегувањето во ЕУ денес значи и влез во Шенген зоната еден ден, на почетокот се работеше за два сосема различни договори.
Во 1985 година, во Луксембург, во градот Шенген, пет од тогашните десет членки на Европската економска заедница потпишаа договор за постепено укинување на граничните контроли меѓу земјите и усогласување на визниот режим.
Први потписници беа Западна Германија, Франција, Холандија, Белгија и Луксембург.
Договорот и неговите услови беа одвоени од ЕУ.
Во 1990 година договорот беше проширен и сите прекугранични контроли беа целосно укинати, а визниот режим беше изедначен меѓу сите потписнички.
Дури во 1999 година, Шенгенскиот договор стана дел од правото на Европската унија со усвојувањето на Договорот од Амстердам.
Тој исполнува еден од основните принципи на ЕУ - слободното движење на луѓето.
Границите се укинуваат, остануваат само политички
Најочигледна придобивка од влегувањето во Шенген зоната ќе биде укинувањето на границите меѓу Хрватска, Словенија и Унгарија. Се разбира, политички остануваат на сила, но физички целосно исчезнуваат. Тоа значи дека нема да има гранични контроли и застанување возила при преминување на границата од Хрватска кон Словенија и Унгарија, а не обратно.
Границата на Хрватска со Босна и Херцеговина, Србија и Црна Гора ќе стане надворешна граница на ЕУ. Во пракса, границите на Хрватска со тие земји веќе подолго време функционираат како надворешна граница на ЕУ, така што не би требало да има премногу проблеми со прилагодувањето откако Хрватска ќе влезе во Шенген зоната.
За да патуваат граѓаните на Хрватска во која било земја од ЕУ, нема да ви треба пасош, исто како порано. Доволна е лична карта. Иако прекуокеанските територии на Франција, како Француска Гвајана, Гвадалупе и Мартиник, не припаѓаат на Шенген зоната, личната карта исто така ќе биде доволна за патување до нив.
Норвешка и Исланд се дел од Шенген зоната, иако не се дел од ЕУ, па лична карта ќе им биде доволна на хрватите за патување до и од тие земји. Од 2016 година може да се патува во Швајцарија со лична карта, максимум 90 дена.
Контролите на влезот од БиХ, Србија, Црна Гора би можеле да бидат засилени...
Од порано само лична карта беше доволна за патување во Србија, БиХ и Црна Гора и тоа нема да се промени. Истото им беше овозможено на граѓаните на тие земји да патуваат во Хрватска додека Хрватска не стане дел од ЕУ. Со влегувањето на Хрватска во Шенген зоната, пасошите ќе бидат специјално контролирани бидејќи границите на Хрватска со Србија, Босна и Херцеговина и Црна Гора стануваат надворешни граници на ЕУ.
Хрватската гранична полиција станува одговорна за чување на границата на ЕУ и поради тоа може да се заострат контролните практики на граничните премини со БиХ, Србија и Црна Гора. Ова може да значи повеќе чекање, скрининг и проблеми при влез во Хрватска од тие земји.
Ситуацијата може да стане многу полоша за Србија бидејќи еврокомесарот за внатрешни работи изјави дека Брисел може да го прекине безвизниот режим со Србија по зголемувањето на бројот на мигранти кои масовно влегуваат во ЕУ преку него. Доколку тоа се случи, граѓаните на Србија ќе мора да аплицираат за виза за влез во Хрватска.
Оние кои имаат двојно државјанство ќе можат да патуваат како и сите други хрватски граѓани низ ЕУ и Шенген, со исти услови за влез/враќање во Србија, БиХ и Црна Гора како и другите хрватски државјани.
Се воведува нов вид контрола за земјите кои не се дел од Шенген
Делегацијата на Европската унија во Сараево и Европската комисија во август оваа година објавија дека ЕУ од мај 2023 година ќе воведе автоматски електронски систем наречен Европски систем за информации и овластување за патување (ETIAS), кој ќе се користи за патување во Шенген зоната за патници за кои не е потребна виза за влез во ЕУ. Овој систем ќе важи за сите земји кои имаат безвизен режим со ЕУ, во која спаѓаат Босна и Херцеговина, Србија и Црна Гора.
ETIAS ќе служи за побрзи и поефикасни процедури за гранична контрола, помала бирократија, помалку одложувања и застои за патниците, подобра безбедност, подобрена превенција од илегална миграција, подобра контрола на епидемиските ризици и поефикасни процедури за гранично управување.
Во принцип, се работи за онлајн апликација која ќе се користи за аплицирање за влез во ЕУ. Системот автоматски ќе ги вкрсти податоците за апликацијата со други извори на податоци од ЕУ, а одобрението за патување треба да се издаде во рок од неколку минути.
Во ситуации кога е потребна дополнителна проверка, одобрувањето може да потрае до 30 дена. Но, одобрувањето на ETIAS ќе биде неопходно за влез во Шенген зоната, а со тоа и во ЕУ. Граничната полиција ќе го провери заедно со други документи, на пример пасош.
Промени во воздушниот транспорт
Посебни промени ќе има во авиосообраќајот, поради што влезот на Хрватска во Шенген зоната во однос на аеродромите е одложен за 26 март 2023. Ќе мора да се адаптираат бројни терминали бидејќи летовите кои досега беа меѓународни ќе станат домашни, а на ист начин ќе се третираат и патниците од другите земји од Шенген зоната.
Ова значително ќе ги намали контролите, што ќе доведе до помал метеж. Истовремено ќе се засилат контролите за оние кои доаѓаат од земји кои не се дел од Шенген зоната, а во нивниот случај влезот во Хрватска ќе биде побавен.
Може ли Шенген да се укине?
Шенгенот порано беше привремено суспендиран меѓу одредени земји. Во 2011 година, Франција ја затвори границата со Италија, откако таа земја им даде дозволи за престој на 25.000 мигранти од Тунис, овозможувајќи им слободно да патуваат низ Шенген зоната.
Во екот на мигрантската криза во 2015 година, цела низа земји воведоа гранични контроли во рамките на Шенген. Германија прва го стори тоа, по што беше воведен некаков облик на гранична контрола од Австрија, Данска, Словенија, Унгарија, Шведска и Норвешка.
Во 2020 година, речиси сите државни граници повторно беа функционални и Шенген зоната целосно престана да функционира. До крајот на мај сите граници беа затворени, но повеќето од нив беа повторно отворени до август.
Сè уште има гранични контроли меѓу Австрија и Словенија и Австрија и Унгарија, воведени за време на мигрантската криза во 2015 година. Од истата причина, Германија ја контролира границата со Австрија. Шведска, Данска и Норвешка ги контролираат сите граници.
Кои се економските придобивки од членството?
Ако земјите од Шенген зоната се гледаат како една земја, со повеќе од 400 милиони жители, таа би била трета најнаселена земја во светот. Се проценува дека укинувањето на Шенген зоната би ги зголемило трошоците за трговија во ЕУ за 1 до 3 отсто, во зависност од земјата, а трошоците за контрола на патниците на границите би изнесувале од 1,3 до 5,2 милијарди на ниво на сите земји.
Со негово укинување, БДП на земјите-членки во просек би се намалил за 0,86 отсто. 1,7 милиони луѓе дневно зависат од протокот што го овозможува Шенген затоа што работат во различна земја од онаа во која живеат.
Влезот во Шенген нема значително да ја промени Хрватска на подобро. Ќе им биде полесен животот на оние кои живеат покрај границата и работат во соседните земји, на туристите ќе им биде поедноставен и побрз влезот во Хрватска, а полесен ќе биде извозот и увозот во другите земји од Шенген зоната.
Но, како и со прашањето за еврото, не се работи за нешто што може да ја спаси Хрватска од самата себе. Дефинитивно ќе има позитивно влијание, но не и пресудно. Главните проблеми на Хрватска ќе продолжат да бидат внатрешни и самонаметнати.
Ново отворање во Шенген, но и стари гранични спорови
Одлуката на членките на Европската унија да ја примат Хрватска во Шенген зоната, која ја поддржа и Словенија, денеска предизвика „краток спој“ меѓу Загреб и Љубљана во врска со нерешеното прашање за границата меѓу двете членки на Унијата.
Словенија денеска го поддржа влезот на Хрватска во Шенген и прикажа изјава за евиденција според која меѓусебната граница конечно е одредена со арбитража, но Хрватска веднаш одговори со изјава дека границата допрва треба да се одреди
„Приклучувањето на Република Хрватска во Шенген има поддршка од Република Словенија и тоа е во наш заеднички европски интерес. Република Словенија нагласува дека и копнената и морската граница се конечно утврдени со арбитражната одлука од 29 јули 2017 година, која е конечна и обврзувачка“, се вели во словенечкото соопштение вклучено во записникот од состанокот на Советот на ЕУ.
На таа изјава, исто така за евиденција, Хрватска одговори со свое соопштение:
Во официјалното соопштение на Загреб, се наведува дека врз основа на „едногласниот заклучок на хрватскиот Сабор од 29 јули 2015 година, Хрватска се повлече од арбитражната постапка поради значителни прекршувања на Арбитражниот договор“.
Загреб го повтори својот став дека „не е обврзан на кој било начин со арбитражната пресуда од 2017 година и нема да ја спроведе“.
„Затоа, заедничката копнена и поморска граница меѓу Република Хрватска и Република Словенија допрва треба да биде дефинитивно воспоставена со мирни средства, во согласност со меѓународното право“, се вели во соопштението поднесено од Хрватска како одговор на приговорот на Словенија.
„Хрватска останува отворена за продолжување на билатералниот дијалог со Словенија со цел да се најде заедничко решение. Оваа изјава не го доведува во прашање продолжувањето на искрената соработка со Словенија за целосна имплементација на правото на Шенген“, нагласи хрватската страна.
Фото:
