Необврзувачките документи или нон пејпери коишто можат да имаат големи последици не се невообичаен начин на комуникација во меѓународните односи.
Документ кој нема наслов, датум, потпис или обврска за негово спроведување и може сериозно да влијае на меѓународните односи, иако самото име вели дека не е хартија.
Нон пејпер е форма на дипломатска комуникација која стана многу важна затоа што може да покрене тешки проблеми без да му наштети на оној што ги иницира.
Неформалноста се гледа во фактот дека нон-пејперот не е меморандумот за земјата, иако е потпишан на некој начин, со цел да се види од која дипломатска мисија доаѓа.
Отвореноста на нон-пејперот е дека неговиот подносител во никој случај не е обврзан на напишаното во документот, вели асистентот на Факултетот за политички науки во Србија, Марко Дачиќ.
Меѓутоа, во дипломатската пракса на поранешниот шеф на југословенската дипломатија Владислав Јовановиќ, хартиените документи имале голема тежина.
„Ова се работи што не изгледаат особено свечено, но имаат ефект и затоа не треба да се потценуваат. Нон-пејперот често има целосно политичко значење затоа што ги потенцира потенцијалните казнени последици, доколку не се спроведе дејствието“, вели Јовановиќ.
Претходниве денови, медиумите од регионот шпекулираат за постоење на три нон пејпери што ќе ги регулираат односите во овој дел на Европа.
Се наведува дека овие документи потекнуваат од Љубљана, Загреб и Будимпешта, но нивното постоење или автентичност не е официјално потврдено.
Што е тоа нон пејпер?
Нон-пејперот е роден во дипломатскиот свет за време на бурните 1970-ти и 1980-ти.
„Нон пејперот е измислен од Американците, во обид да не се официјализира дипломатската комуникација и да се сведе на практична, рационална мерка. Тоа е гаранција дека она што се пренесува е соопштено како што е изразено во нон-пејперот и му се предава на соговорникот за да има прецизни индиции за тоа што го слушнал. Претпоставка е дека соговорникот не мора секогаш да биде доволно концентриран, можно е темата да не го привлекува, па не е сигурно дека тој ќе им го пренесе она што им било кажано на неговите претпоставени“, вели Владислав Јовановиќ.
Токму во ова, овој децениски дипломат ја гледа двојната природа на нон пејперот.
„Нон пејперот формално е необврзувачки, но содржината може да биде многу сериозно предупредување и порака. Може да биде резиме на усен разговор за да му биде полесно на соговорникот да му го пренесе на својот претпоставен, но може да биде и значајна порака со предвидливи или непредвидливи пораки.“
Политикологот Марко Дасиќ вели дека нон-пејперот е поврзан со друг дипломатски документ - едмемоар - но дека тој е понеформален.
„На овој начин, вие дипломатски го пренасочувате вниманието и охрабрувате дискусија за особено чувствително прашање. Содржината е важна, но не и обврзувачка - укажува на можно решение за некое прашање“, вели Дасиќ.
Може ли нон пејпер да се користи за промена на границите?
Кога се појавија наводни нон пејпери во јавноста, во кои официјални лица во Љубљана, Загреб и Будимпешта покажаа интерес за регулирање на односите на Балканот, регионалните лидери негираа постоење на ваков документ.
„Ми се чини дека улогата на овој нон-пејпер беше да биде тест балон за јавноста. Некои теми се расипани, некои се отстранети од агендата поради пандемијата и овој нон-пејпер може да биде начин да ги вратиме во центарот на вниманието, без разлика дали станува збор за преговорите Белград-Приштина или статусот на Дејтон“, рече политикологот Дасиќ.
За дипломатот Владислав Јовановиќ, дебатата што се појави во јавноста и негирањето дека документот постои се можни поради самата дефиниција на нон-пејпер.
„Нон-пејперот не е обврзувачки затоа што креаторот секогаш може да се заштити со тврдење дека тоа не е официјален документ, туку пренесување на идеја и иницијатива. Повеќе станува збор за истражување опции за решавање на проблем.“
Заради сето тоа, јасно е дека границите на Балканот нема да се менуваат со нон пејпер.
За да се процени вистинската јачина на ваквиот документ, политикологот Марко Дасиќ смета дека е важно да се погледне содржината на документот, но и испраќачот.
„Политичката моќ на нон-пејперот е врзана за нејзиниот подносител. Таквиот документ никогаш не произведува директно правни и политички последици, но тој е камен во мозаикот што ја води и насочува дебатата“, заклучува Дасиќ.
За што се пишувани нон пејпери?
Поранешниот југословенски амбасадор во Обединетите нации вели дека тој самиот добил вакви документи.
„Американскиот амбасадор ми предаде нон-пејпер во кој СР Југославија на крајот беше предупредена дека, во случај на избувнување на вооружените конфликти на Косово и Метохија, ќе одговара Југославија со тоа што Америка ќе возврати со бомбардирање“, се присетува Владислав Јовановиќ.
Тој вели дека во неговата кариера имало и нон пејпери кои не се оствариле.
„Американскиот амбасадор во ООН беше ангажиран во охрабрување на процесот за протерување на СР Југославија од ООН и со тоа нанесување нов политички удар врз СРЈ. Нон-пејперот беше предаден на мојот секретаријат, заедно со претставници на трите поранешни југословенски републики - но таа иницијатива не успеа затоа што наиде на отпор од голем број земји“.
